Құс шаруашылығы – әлемдегі ең жылдам дамып келе жатқан салалардың бірі, ал бройлер тауықтарының еті – еттің негізгі көздерінің бірі. Қысқа уақыт ішінде тауықтардың өсуін жылдамдату мақсатында шаруалар антибиотиктерді аурудың алдын-алу және азық-түлік мөлшерін көбейту, патогендік микроорганизмдерден болатын өлімді азайту арқылы өсуді ынталандыру үшін қолданады. Бұл зерттеу антибиотиктердің қалдықтарын анықтау үшін пайдалы болуы мүмкін және ғылыми зерттеулерге көмектеседі. Тауық етінің үлгілері Алматының базарларынан алынды. Талдау иммуноферменттік талдау әдісімен және хроматографиялық әдіспен жүргізілді. Иммуноферменттік талдауды Ridascreen тест-жиынтығын пайдалана отырып жасадық. Бұл мақалада отандық және шетелдік өндірушілердің бройлер тауықтарының етін өсу стимуляторлары ретінде қолданылатын антибиотиктердің қалдықтарын зерттеу нәтижелері келтірілген. Осы көрсеткіш бойынша АҚШ-тан импортталатын ет рұқсат етілген нормадан 10-20% - ға, ал Украинадан импортталатын құс еті рұқсат етілген деңгейден 10-13% - ға асып түсетіні белгілі болды. Антибиотик хлорамфеникол құрамы барлық үлгілерде нормадан аспады. Қазақстандық және ресейлік құс етінің үлгілері ЕАЭО аумағында қолданылатын нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келеді және нәтижелер олардың құрамында стрептомецин және тетрациклин антибиотиктері ғана бар екенін көрсетті. Шикі тауық етін талдау нәтежесінде антибиотиктердің қалдықтары (тетрациклин, стрептомицин, хлорамфеникол) анықталды. Біз термиялық өңдеудің әртүрлі режимдерін қолдана отырып, құс етінен жасалған паштеттерін дайындадық. Термиялық өңдеу нәтижесінде құстың бұлшықет тініндегі антибиотиктердің мөлшері айтарлықтай төмендейді.

Бұл мақалада ферменттелген жартылай ысталған шұжықтың тағамдық құндылығы мен биологиялық құндылығының зерттеу нәтижелерін талдау қарастырылады. Бірінші және екінші сортты сиыр етін пропион қышқылды микроағзамен өңдей отырып ет шикізатының сапасының өзгеруі зерттеледі. Ет шикізатын жетілу сатысы кезінде пропион қышқыл микроағзаның 0,1%-мен өңдедік. Стартерлік микроағзалар ет биополимерлерінің жылдам гиролизденуін тудырады, сол арқылы технологиялық процесті интенсификациялауға мүмкіндік береді. Отандық және шетелдік ғалымдар қазіргі заманауи биотехнологияны, нақты айтқанда ферментті дайын шұжық өнімінің шығымын жоғарылату, термиялық өңдеу ұзақтығын қысқарту, биологиялық құндылығы мен тағамдық құндылықтарын арттыру мақсатында қолданудың дұрыс бағыт екендігін дәлелдеген. Пропион қышқылы микроағзалары бос аминқышқылы мен ұшпа май қышқылының айтарлықтай түзілуіне әкелетіндігі, сол арқылы дайын шұжық өнімінің дәмі мен органолептикалық көрсеткіштерінің жақсаруы мен өнімнің консистенциясының қалыптасуын жеделдететіндігі анықталады. Пропион қышқылының төмен температурада өсетіндігі, патогенді микрофлораға жоғары белсенді екендігі және де бос май қышқылдары мен, аминқышқылдарының, витаминдер мен минералды заттарды жетілдіру қабілеттілігі ескеріліп микроағзалар ет шикізатын өңдеуде стартерлі бактерия ретінде қолдану тиімді болып табылады.

Мақалада өсімдік шикізатының сығындысымен байытылған құрамдастырылған ашытылған сүт өнімін алудың әзірленудегі технологиясының бастапқы және соңғы өнімдердің химиялық, минералды және аминқышқылдық құрамын зерттеу бойынша нәтижелері берілген. Бастапқы өнімнің үлгісі ретінде тәжірибелер барысында алынған сүт шикізатының екі түрі, 15% бие сүті және 85% сиыр сүті қосындысының оңтайлы құрамытаңдалды. Соңғы өнім ретінде – құрамасүт шикізатынан алынатын ашытылған сүт өнімі. Құрамдастырылған сүт шикізатында ақуыздың массалық үлесі 3,86%, майдың массалық үлесі 4,66%, көмірсулардың массалық үлесі 4,95%, ашытылған сүт өнімінде ақуыздың массалық үлесі 4,04%, майдың массалық үлесі — 4,85%, көмірсулардың массалық үлесі 6,05% болатыны анықталды. Ашыған сүт өнімінің энергетикалық құндылығы – 82,5 ккал, құрамдастырылған сүт шикізатында – 75,94 ккал. Зерттелген үлгілердегі аминқышқылдарының құрамында аргинин, лизин, тирозин, фенилаланин, гистидин, лейцин + изолейцин, метионин, валин, пролин, треонил, серин, аланин және глицин сияқты компоненттердің бар екенін көрсетті. Біріктірілген сүт шикізатының минералды құрамы массалық салмақ бойынша 14,15% кальций, 15,41% калий, 12,36 % фосфор, 1,38% магний және 7,34% натрий. Талдау нәтижелері функционалдық мақсаттағы ашытылған сүт өнімдерін өндірудің әзірленудегі технологиясының бастапқы және соңғы өнімдердің тағамдық және биологиялық құндылығын растады.

Бұл ғылыми мақалада функционалды мақсаттағы иммундық жүйені реттейтін кондитерлік өнімдердің ассортиментін кеңейту мақсатында дәрілік шөптерден (шырғанақ жапырақтары, шайқурай, итмұрын) алынған ұнтақтар қосылған жергілікті өсімдік шикізаты (мүкжидек, қарақат, құлпынай, алма) негізінде жасалған зефирлердің тағамдық құндылығын (дәрумендер, антиоксиданттар, органикалық қышқылдар) зерттеу нәтижелері келтірілген. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері бойынша антиоксиданттардың ең көп мөлшері қарақат-алма және алма зефирлерінде (1,19 мг/100 және 1,15 мг/100г), В тобындағы дәрумендердің көп бөлігі: В1 (0,191 мг/100г) шырғанақ жапырақтары қосылған алма зефирінде; В2 (0,511 мг/100г) және В6 (0,099 мг/100г) шайқурай қосылған қарақат-алма зефирінде; В5 шырғанақ жапырақтары қосылған мүкжидек-алма зефирінде (0,022 мг/100г) болды. С дәруменінің құрамы құлпынай мен алма зефирлерінде басым болды, сәйкесінше 0,109 мг/100 г және 0,284 мг/100 құрады. Дәрілік шөптерден алынған ұнтақтар қосылған зефирлердің барлық түрлері органикалық қышқылдардың жоғары құрамымен ерекшеленді. Осылайша, зефирлердің әзірленген ассортименті тағамдық құндылықтың оңтайлы көрсеткіштеріне ие екенін және функционалды мақсаттағы кондитерлік өнімдерге қойылатын талаптарға жауап беретінін атап өткен жөн.

Соңғы уақытта ТМД елдерінде және шетелде жем рационында минералды заттардың жетіспеушілігін өтеу және оларды арзандату үшін табиғи тектес заттар: цеолиттер, травертиндер, сапропельдер, бентониттер және т.б. қолданады. Ауылшаруашылық жануарлары мен құстардың рационында табиғи минералдарды кеңінен қолдану олардың ерекше қасиеттеріне, қалдықсыз технологиясына, экологиялық зиянсыздығына және салыстырмалы түрде төмен құнына байланысты өте өзекті мәселе болып табылады. Құстардың тамақтануында қолдануға болатын осындай минералдардың бірі-вермикулит (гидрослюда, ауыспалы құрамдағы магний мен темірдің сулы силикаты). Зерттеудің мақсаты Қаратау кен орнының вермикулитінің физика-химиялық құрамын анықтау, құрама жем өндірісінде минерал ретінде пайдалану, Кобб 500 бройлер тауықтарына арналған құрама жем рецептерін әзірлеу болып табылады. Вермикулит табиғи минералының физика-химиялық көрсеткіштері анықталды. Зерттеу талдаулары Алматы технологиялық университетінің азық - түлік өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін бағалау жөніндегі ғылыми-зерттеу зертханасында жүргізілді. Құрама жем рецептері "АГРО ФИТ Қапшағай" ЖШС бірлесіп жасалды. Кобб 500 13-28 күн бройлер тауықтарына арналған құрама жем рецептерін апробациялау «Алель агро» АҚ-да №3 құс үйінде жасалды.

Шығындарды қысқарту және азық-түлік қалдықтарын барынша азайту әрекеттерінің нәтижесінде азық-түлікті сақтау мерзімін ұзарту қажеттілігі артып келеді. Тамақ өнеркәсібі өнімдерді тарату кезінде жаңа және қауіпсіз сақтауды жеңілдететін шешімдерге қызығушылық танытады. Зерттеудің мақсаты – ет пен балықтың балғындығын бақылау үшін биополимерлер негізінде колориметриялық индикатор жасау. Зерттеудің өзектілігі жасыл және арзан әдістерді пайдаланып балғындықты бақылау арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Мақалада тағамдық балғындық көрсеткіштерінің құрамына кіретін куркумин, анар, қызылша, сәбіз шырындарының табиғи индикаторлары берілген. Алынған табиғи индикаторлар ұшқыш амин мониторингі үшін жасанды индикаторлар бромтимол көк және фенол қызылымен салыстырылды. Сонымен қатар, зерттеуде әртүрлі аммиак ерітінділері негізінде ұшпа аминдерді шығару моделі қолданылды. Балғындық көрсеткіштерінің реакциясы түс өзгерістерін байқау арқылы бағаланды. Жасанды көрсеткіштермен салыстырғанда, куркумин мен анар шырыны ұқсас нәтиже берді. Қызылша мен сәбіз шырындары қажетті түсті өзгертуді қамтамасыз етпеді. Бромтимол көк және фенол қызыл негізіндегі балғындық көрсеткіштері бар биополимерді жасау үшін одан әрі зерттеулер жүргізілді. Көрсеткіштер сынауықтардағы және тағамдық қаптамалардағы балық пен ет үлгілерінің бұзылуына реакциясымен бағаланды. Осылайша, екі жасанды индикаторды смарт орау үшін тиімді тағам балғындық көрсеткіштеріне қосуға болады.

Қазіргі жағдайда сойылған мал мен ет сапасына қойылатын ғылыми негізделген талаптар шикізатты өндіру, оларды өңдеу жағдайларын тұтынушылардың талаптарын ескеретін стандарттармен анықталады. Стандарттар өнімнің сапасын бақылайтын шараларды егжей-тегжейлі тұжырымдайды және реттейді. Өндірістің, айналыстың және тұтынудың барлық кезеңдеріндегі сатып алу бағалары, сыйлықақылар және жеңілдіктер стандарттарға негізделеді. Стандарттар ұзақ уақыт бойы өзгеріссіз қала алмайды, өйткені ет сапасына қойылатын талаптар үнемі өзгеріп отырады. Ғылыми жұмыс жақын және алыс шетелдерге экспортталатын халықаралық талаптарға сәйкес ірі қара мал (ары қарай ІҚМ) етін мүшелеу және ажыратудың стандартын әзірлеуге бағытталған. Бұл мақалада жас ІҚМ ұшасын мүшелеу мен ажырату кезіндегі зерттеулердің нәтижелері халықаралық стандарттармен байланыстығы келтірілген. Мұнда, жас ІҚМ етінің майлылығын бағалау, сонымен қатар оларды кластарға және қосымша кластарға, санаттарға жіктеу жүргізілді. Жас ІҚМ етінің химиялық және морфологиялық құрамы, жасы мен тұқымына байланысты зерттелді. Жас ІҚМ етіндегі сойғаннан кейінгі өгерістердің сапа көрсеткіштері, ондағы еттің жетілу, бұзылу дәрежелері сыналды. Сондай-ақ олардың алдыңғы және артқы ширек шекаралары және кесінділері анықталды. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде ет пен майдың түстерінің, мәрмәрдің стандартты үлгілері зерттеліп анықталды. ЖК «Манашов А.А.» және ЖШС «Meat Processing and Service» ет өңдеу кәсіпорындарында ІҚМ ұшасын мүшелеу және ажыратудың инновациялық әдістемесі енгізілді. Жүргізілген талдау нәтижелері халықаралық стандарттарға сәйкес келетін жас ІҚМ ұшаларын мүшелеу және ажыратудың технологиялық схемасын әзірлеу және Қазақстан Республикасының ет өңдеу кәсіпорындарында енгізу кезінде осы деректерді есепке алу қажеттігін куәландырады.

Сүттегі органикалық заттар сақтау кезінде бірқатар факторлардың әсерінен өнімнің тағамдық құндылығын, қалыпты сыртқы түрін, дәмі мен иісін түбегейлі өзгертетін жаңа химиялық қосылыстардың түзілуімен қатар құрамы мен қасиеттерінде бірқатар күрделі өзгерістерге ұшырайды. Сүтті сақтау және өңдеу кезіндегі биохимиялық және микробиологиялық процестерді реттеу сүт өнеркәсібінің қазіргі тенденциясы болып табылады. Зерттеу нәтижелерінің мақсаты – антибиотиктердің шикі сүт пен ашытылған сүт өнімдерінің химиялық құрамына, микробиологиялық көрсеткіштеріне және органолептикалық қасиеттеріне әсер ету сипатын анықтау. Зерттеулер барысында пенициллин концентрациясының жоғарылауымен йогурт консистенциясы сұйық және гетерогенді, бөтен дәм мен иіспен болатыны анықталды. Мезофильді аэробты және факультативті анаэробты микроорганизмдердің санының өсуі температураға тәуелді екені байқалды. 37 °C температурада сүттегі микроорганизмдер санының көбею тенденциясы байқалды және бұл көрсеткіш бақылау сүт үлгісінде (3,5х10⁸ КТБ/мл) ең жоғары мәніне жетті. Зерттелетін диапазондағы левомицитин концентрациясы (0,00015; 0,0003; 0,0006; 0,0012 мг/кг) май және лактозаның деңгейіне (3,6 және 5,3%) әсер етті. Сүтті сақтау уақытының факторы барлық зерттелген параметрлерде көрініс тапты, оның әсер етуінің ең жоғары күші белоктың массалық үлесіне байқалды және 96% құрады.

Қазіргі уақытта ет өнеркәсібі ірі қара мал субөнімдерін тиімді өңдеуде айтарлықтай тәжірибе жинақтаған. Бірақ оларды азық-түлік мақсатында пайдалану үлесі төмен болып отыр. Бұл, бірінші кезекте ірі қара малдың көп камералы қарындарын өңдеуге қатысты. Ғылыми зерттеулердің болашақтағы бағыты осы субөнімдерді толық көлемде пайдалану болып табылады.

Бұл мақалада сүт өнеркәсібінің қалдықтарын пайдалана отырып, ірі қара малдың субөнімдерін (қарын мен тор көзді қарын) өңдеудің технологиялық процестері қарастырылды. Мәселені шешудің нақты және тиімді тәсілдерінің бірі – ірі қара мал қарынын биотехнологиялық жолмен өңдеу үрдістерін жүргізу.

Термиялық өңдеу уақытын қысқарту мен қарынға тән арнайы иісті жою үшін және механикалық беріктігін төмендету мақсатында ірі қара мал қарынын сүт сарысуымен өңдеу технологиясы ұсынылды.

Ірі қара малдың субөнімдерінің (қарын, тор көзді қарын) тағамдық құндылығы мен азық-түліктік шикізат көзі ретіндегі тұтынушылық қасиеттері зерттеліп, пайдаланудың болашағына баға берілді. Бұл жұмыста ірі қара малдың қарынын сарысумен өңдеу мүмкіндігі зерттелді.

            Субөнімдердің физика-химиялық құрамы мен биологиялық құндылығына жүргізілген зерттеулер қарын мен тор көзді қарында ақуыздар мен минералды заттардың, аминқышқылдарының жоғары құрамын көрсетті.

Ірі қара малдың қарнын және тор көзді қарынын жұмсартуға және тазартуға сүт сарысуы ерітіндісі ұсынылды. Сүт сарысуындағы микроорганизмдерді пайдалана отырып, құрамында коллаген бар шикізатты биологиялық белсенді заттармен өңдеу болашағы бар бағыттардың бірі деп танылуы тиіс.

Жаңа тағам өнімдерінің көпкомпонентті рецептісін табудың қиындығы оларды әзірлеуде бес ингредиенттен астам пайдаланылуы болып табылады. Бұл жағдайда рецепт бойынша қолмен есептеулерде елеулі қателердің болмай қалу ықтималдығы жоғары. Эксперименттерде тартылған еттің жаңа түрін әзірлеу рецептін қолдану үшін ет өнімдерінің көптеген компоненттерін компьютерлік болжау нәтижелері берілген. Зерттеудің мақсаты – жаңа ақуыз-көмірсулар құрамы (АКҚ) қосу арқылы тартылған еттің математикалық моделін құрастыру. Зерттеу объектілері – тартылған ет, , оның құрамына ноқат ұны, АКҚ, сарысу протеинінің концентраты, тартылған соя окарасы және ылғалдандыруға арналған су кіреді. Жобалау әдісін жүзеге асыру Microsoft Excel- бағдарлама жүйесіндегі «Шешімді іздеу» қосымшасы арқылы жүзеге асырылды. Электрондық кестелік процессормен жұмыс істеу Excel электрондық кестенің сәйкес ұяшықтарына есептеуге қажетті мәліметтерді, есептеу формулаларын енгізуге негізделген. Мақалада жаңа АКҚ қосылған тартылған еттің зерттеу нәтижелері берілген. Математикалық модельдеу көмегімен АКҚ қосылған тартылған ет рецепті оңтайландырылды. Алынған тартылған еттің тағамдық және энергетикалық құндылығы, витаминдік, минералдық және аминқышқылдық көрсеткіші анықталды. Ингредиенттердің мақсатты комбинациясы берілген құрамы мен қасиеттері бар тағам өнімдерін алуға мүмкіндік берді.

Әлеуметтік маңызы бар тағам өнімін – нанды қажетті компоненттермен байыту – халықтың дұрыс тамақтануын түзетудің кеңінен қолданылатын және тиімді механизімі. Ғылыми зерттеу жаңғақ қабығынан алынған сулы –этанолды экстрактысын нан пісірі технологиясында қолдану мүмкіндігін, оның ұн мен бидай қамырның наубайханалық қасиеттеріне әсерін зерттеуге негізделген. Мақалада емдік – профилактикалық қасиеттерге ие, тағамдық құндылығы жоғары жаңғақ қабығынан алынған сулы – этанолды экстрактының химиялық, аминоқышқылдық құрамы көрсетілген, оның қауіпсіздігі және қамырдың технологиялық қасиеттерін жақсарту үшін қолданудың қажеттілігі айқындалған. Грек жаңғағы қабығынан алынған сулы –этанолды экстрактын әртүрлі мөлшерлерде енгізу кезіндегі, ашу үдерісін сипаттайтын негізгі параметрлері: қамырдың көтерілу динамикасы ұның және бидай қамырының газ түзу, газ ұстау қабілеттеріне әсері зерттелінді. Сулы-этанолды экстрактыны қамыр иленетін судың мөлшеріне 10,20,30 және 40% көлемінде алмастыра отырып қосу арқылы зерттеу тәжірибелері жүргізілді. Бидай қамырының бақылау және сынамалық үлгілерін салыстырмалы бағалау кезінде 20% сулы – этанолды экстракт қосылған сынақ үлгісі ең оңтайлы сипатамаларға ие болды. Бұл ретте газ түзу қабілеті 18 %, газ ұстау қабілеті 19 % өсіп, сонымен қатар қамырдың ашу ұзақтығы қысқарды. Мақалад ингредиенттердің құрамын таңдау, қамырдың наубайханалық қасиеттерін жақсарту үшін грек жаңғағы қабығынан алынған сулы –этанолды экстрактыны қолдану қажеттілігі ғылыми негізделді.

Тұтынушылардың денсаулығы мен дұрыс тамақтану әдеттеріне деген қазіргі тенденциясы зерттеушілерді синбиотикалық пайдасы бар тағамның дамуын зерттеуге итермелейді. Көкөністердегі, жемістердегі және дәнді дақылдардағы диеталық талшықтар перспективалы пробиотиктердің бірі болып табылады және оларды сүт рецептерін толықтыруда қолдану. Бірақ өндіріс пен сату елінің қолданыстағы стандарттарына сәйкес қауіпсіз өнімдерді шығару маңызды мәселе болып табылады. Мақалада сыни бақылау нүктелері анықталды және энтеросорбентті диеталық талшықтарды енгізе отырып, жаңа ашытылған сүт өнімін өндірудің әр кезеңінде сапаны бақылау бойынша метрологиялық зерттеу жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде ықтимал және бес сыни бақылау нүктелері анықталды және соңғы өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ететін факторлары бар оңтайландырылған схема ұсынылды.

Құрамында пробиотиктер мен өсімдік тектес пребиотиктер бар функционалды тағамдардың жаңа түрлерін әзірлеу өзекті ғылыми және практикалық маңызға ие. Ұсынылған зерттеудің мақсаты - Sanguisorba officinalis немесе қандышөптің сығындысын пребиотик ретінде L. acidophilus негізіндегі ашытылған сүт өнімдерін өндіруде қолдану болып табылады. Қандышөптің тамырларынан алынған сығындылар микробқа қарсы әсерге ие, атап айтқанда Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa және Staphylococcus aureus бактерияларына дизентериялық және паратифоздық топтағы әртүрлі микробтарға айқын бактерицидтік әсер етеді, Trichomonas, Сandida және Giardia тұқымдас саңырауқұлақтарға зиянды әсер етеді. Мақалада қандышөп сығындысы қосылған дайын L.acidophilus негізінде ашытылған биосүтқышқылды өнімдердің сақтау кезіндегі физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері қарастырылады. Дайын биосүтқышқылды өнімдердің қышқылдығы, ылғал ұстау қабілеті, лактобактериялар саны, тұтқырлығы және органолептикалық көрсеткіштері талданады. Қандышөп сығындысының 10^-3 г/см^3 концентрациясы қосылған өнім органолептикалық, физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері бойынша максималды көрсеткішке ие болды. Қандышөп биологиялық белсенді қосылыстарының сығындылары антиоксиданттарымен байытылған биосүтқышқылды өнім емдік-профилактикалық тамақтану үшін ұсынылады және салауатты өмір салтын ұстану бойынша отандық және шетелдік тұтынушылардың сұраныстарына жауап береді.

Бұл мақалада екінші реттік сүт шикізатты пайдалана отырып, ешкі сүті мен ешкі еті негізінде ет және сүт өнімдерін өндірудің жетілдірілген технологиясы туралы мәлеметтер ұсынылған. Зерттеулер мақсаты - сарысу ақуыз концентратымен байытылған жұмсақ ірімшіктің және калориясы төмен шұжық өнімдерінің технологиясы мен компоненттік құрамын әзірлеу болып табылады. Жобаның ғылыми жаңалығы Павлодар өңірінің жергілікті тұқымды ешкілердің сүті мен еттің химиялық құрамы мен технологиялық қасиеттерін және Заанен және Горький тұқымды әкелінген ешкілердің сүтін зерттеу бойынша эксперименттік зерттеулер жүргізу болып табылады. Алынған ақуыз ұйытынды қажетті тығыздығы мен тұтқырлығын қамтамасыз ететін ферменттік препарат және оның концентрациясы да негізделеді және таңдалады. Ет өнімін сарысуы бар ақуыздармен байы тудың жаңа әдісі жасалды, ол жергілікті ешкі етінен жасалған шұжық өнімдерінің жаңа түрінің кесіндісінде сыртқы түрі мен көрінісін қалыптастырады. Жұмыстың практикалық маңыздылығы ет және сүт өнімдерінің жаңа түрлерін, ешкі сүті мен ешкі етінен, сүт сарысуын пайдалана отырып, тағамдық және биологиялық құндылығын арттыратын ет және сүт өнімдерінің жаңа түрлерін өндірудің технологиялық процесін әзірлеу және оңтайландыру болып табылады. Ғылыми зерттеу жобаны орындау барысында ешкі сүтінен жасалған жетілусіз табиғи мәйекті жұмсақ ірімшіктерді және ешкі еті негізінде жасалған құс еті қосылған шұжық өнімін өндіру технологияларын әзірлеу бойынша тәжірибелік зерттеулер жүргізілді. Ешкі сүті мен еті негізінде жасалған жетілусіз жұмсақ ірімшік және шұжық өнімінің рецептуралық құрамын әзірлеу үшін екінші реттік сүт шикізатты, толтырғыштарды және тағамдық қоспаларды іріктеу және негіздеу бойынша теориялық және тәжірибелік зерттеулер жүргізілді. «Биотехнология» кафедрасының зертханалық жағдайында сары су концентраттымен байытылған жетілусіз жұмсақ ірімшіктің және шұжық өнімінің жаңа түрлерінің рецептуралары апробацияланып, сақтау кабілетілігі зерттеулер нәтижесінде анықталды. Сонымен қатар, дайын өнімдерінің тәжірибелік үлгілерінің сапалық (органолептикалық, физика – химиялық) көрсеткіштері анықталды.

Бұл зерттеудің мақсаты Павлодар облысындағы өсімдіктердің түрлік құрамын зерттеу және оны жаппай өндіруге және тамақтану орындарында пайдалану үшін өнімді ұсыну болды. Түрлер құрамы үшкіржеміс жидесі (Elaeagnus angustifolia ), алқызыл долана (Crataegus sanguinea), ақтікен сібір (Nitraria sibirica), дәрілік спаржа (Asparagus), кәдімгі шәңгіш (Viburnum opulus) сияқты 5 өсімдік түрінде ұсынылды. Мақалада Павлодар облысының аумағында өсетін өсімдік шикізатынан алынған кофені алмастыратын сусындардың органолептикалық көрсеткіштерін зерттеу деректері келтірілген. Нәтижелер жергілікті өсімдіктерді кофеинсіз кофе алмастыратын сусындарды, соның ішінде арзан және осы аймақта қолжетімді сусындарды өндіру үшін әлеуетті шикізат ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.

Мақала микротолқынды пеште дезинфекцияланған дәннен өндірілген ұнның пісіру қасиеттерін зерттеуге арналған. Мақалада жарма өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігін бағалай алатын әдістер де қарастырылған. Астық қоймаларын дезинсекциялау бойынша қабылданатын шаралар күрделі, қымбат және өндірісті толық тоқтатуды талап етеді, соның нәтижесінде жұмыс процесін толық тоқтатпай, астық сақтау кәсіпорындарын дезинсекциялаудың жаңа тәсілдерін іздестіру өзекті болып табылады. Осыған байланысты микротолқынды сәулеленуді, электр өрістерін және өндірісті тоқтатуды қажет етпейтін басқа физикалық әдістерді қолдану арқылы астықты залалсыздандыру әдістері айтарлықтай қызығушылық тудырады. Зерттеу нәтижелері жоғары жиілікті электромагниттік өрістермен микротолқынды сәулеленуді қолдану дәндегі зиянкестерді жою тиімділігін айтарлықтай арттыратынын көрсетті. 180 Вт қуаты бар 120-160 секунд ішінде микротолқынды сәулеленудің ылғалдылыққа, клейковинаның құрамына және дәннің температурасына әсерінің анализі оның дәннің физикалық және химиялық сипаттамаларына әсер етпейтінін көрсетеді. Бидай оңтайлы өңдеу параметрлерімен (120-160 секундта 180 Вт/м2) өңделген кезде, органолептикалық бағалаулар бойынша оның түсі, хош иісі және дәмі өзгеріссіз қалды.

Экструдталған ақуыз текстураларын өндіру процесінде орталық композициялық форманыайналмалы жоспарды қолдана отырып, көп факторлы экспериментті жоспарлау әдістемесі қарастырылды. Жұмыста Экстракция кинетикасының негізгі факторларға (қабаттың биіктігі, еріткіштің қозғалыс жылдамдығы, бөлшектердің қасиеттері) және параметрлерге (ішкі диффузия коэффициенті және бойлық араластыру коэффициенті) тәуелділіктерін алу үшін экстракция процесінің қабатында масса алмасудың математикалық моделі құрылды. Зерттеу нысаны ретінде қарасора ақуыз концентраты қолданылды. Қарасора-бұл шын мәнінде керемет өсімдік, ол өзінің қасиеттеріне байланысты өңдеу өнеркәсібінің әртүрлі салаларында қолданылады, сонымен қатар майлар, тұқымдар, ақуыз қоспалары түріндегі көпфункционалды тамақ өнімі болып табылады. Қарасора ақуызға бай ғана емес, сонымен қатар бізді табиғи тағамдық талшықтармен және пайдалы май қышқылдарымен қамтамасыз етеді, бұл қарасора ақуызы өнімдерін вегетариандықтар мен вегетарианшылар үшін пайдалы тағамдық балама етеді. Осы қасиеттеріне орай біз қарасорадан таза экструдталған ақуыз текстураларын пайдалануды жоспарладық және пайдалану сәйкестігін табу үшін математикалық модель жасадық.

Мақалада eшкі сүтінeн дайындалған йoгурттың oрганoлeптикалық, физика-химиялық көрсeткіштeрінe талдау жүргізіліп, өнімнің құрамындағы биoлoгиялық бeлсeнді жәнe тағамдық қoспаларды анықтау үшін жүргізілгeн зeрттeулeрдің нәтижeлeрі көрсeтілгeн. Зeрттeу жұмысының мақсатытабиғи тәттілeндіргіші бар eшкі сүтінeн жасалған йoгурт рeцeптурасын жeтілдіру. Тазартылған ақ қантты табиғи тәттілeндіргіштeрмeн алмастыра oтырып, eшкі сүтінeн йoгурт дайындалып, oның oрганoлeптикалық жәнe физика-химиялық көрсeткіштeрі зeрттeлді. Бұл жұмыстың практикалық маңыздылығына тoқталсақ: қант қалыпты мөлшeрдe тұтыну ағзаға пайдалы, яғни қан айналымын қалпын кeлтіругe, ми прoцeсінің бeлсeнділігін арттыруға ықпал eтeді жәнe энeргия көзі бoлып табылады. Бірақ шамадан тыс тұтыну сeміздіккe әкeлeтінінін, сoнымeн қатар жүрeк-қантамыр ауыруларын, диабeт жәнe қатeрлі ісік ауруларын тудыратынын eскeрсeк бұл күрдeлі мәсeлeнің бірі жәнe oны шeшу үшін рeцeптураға сәйкeс ақ қанттың oрнына ағзаға зиянсыз, өсімдік тeктeс тәттілeндіргіштeр қoлдана oтырып, қантсыз eшкі сүтінeн йoгурт алу әдісі ұсынылады. Табиғи тәттілeндіргіштeр қoсылған йoгуртты дайындау прoцeсінің парамeтрлік сұлбасы ұсынылған. Стeвия мeн эритритoл сығындылары қoсылған eшкі сүтінeн жасалған йoгурттың oрганoлeптикалық көрсeткіштeрі мeн физика-химиялық қасиeттeрі йoгурттарға қoйылатын талаптарға сәйкeс кeлeтіні анықталды. Зeрттeулeр нәтижeсіндe эритритoл мeн стeвияның табиғи тәттілeндіргіштeрін қoлдана oтырып eшкі сүтінeн дайындалған йoгуртты өндіру тeхнoлoгиясы жасалды, тағамдық жәнe биoлoгиялық құндылығы жoғары өнім алынды.

Желатин негізінде натрий карбоксиметилцеллюлозасының (КМЦ) қатысында тағам өнімдерін орауға және дәрілік заттардың тасушысы ретінде қолдануға арналған биологиялық ыдырайтын үлдірлер алынған. Сканерлеуші электрондық микроскопия және беттің кедір-бұдырлығын өлшеу әдістерімен КМЦ-желатин қоспасынан алынған үлдірлердің ең жоғары кедір-бұдырлыққа иеленетіндігі анықталды. Желатин үлдірлерінің құрамына КМЦ-ны енгізу олардың беріктігі мен серпімділік модулінің күрт төмендеуіне әкелетіні көрсетілген, алайда деформация КМЦ / желатиннің 0,7 массалық қатынасында максималды мәнге иеленетіндігі көрсетілді. Бұл жайт желатин ақуыздары мен полисахарид макромолекулаларының полярлы емес бөліктерінің арасындағы гидрофобты әрекеттесулермен тұрақтандырылған Н-байланыстар түзілуі және электростатикалық әрекеттесулер пайда болуы арқылы композиттердің түзілуімен негізделді. КМЦ және желатин негізінде алынған үлдірлердің ауа мен суға беріктігі зерттелді. КМЦ негізіндегі үлдірлердің ауа өткізгіштігі жоғары, ал суға төзімділігі төмен болуы үлдір материалының текстурасына байланысты түсіндірілді. ИҚ-спектроскопия мәліметтері негізінде КМЦ-желатин қоспасынан алынған үлдірлер ең тұрақты болып табылды.Үлдірлердің деформациясын реттеу үшін глицерин қолданылды.

Шұжық өнімдері өзіндік дәмі мен хош иісі бар жоғары калориялы өнімдерге жатады және Қазақстанның ет өнімдері нарығында біршама үлесті алып жатыр. Заманауи дәуірде ет өнімдерінің технологиясын құруда маңызды бағыттардың бірі өнімдерде уытты заттардың мөлшерін төмендетіп, табиғи шикізаттар арқылы олардың құрамын витаминдер, макро- және микроэлементтермен байыту болып табылады. Ұсынылып отырған мақалада сиыр етінен жасалған жартылай ысталған шұжық өнімдерінің ассортиментін кеңейту мақсатында оған көкөніс шикізатын қосу арқылы дайын өнімнің сапа көрсеткіштерін арттыру нәтижесі көрсетілген. Шұжық өнімлері ет турамасынан жасалған және жылулық өңделген ет өнімдері, олардың химиялық құрамы мен тағамдық құндылығы құрамындағы құрам бөліктерге байланысты болады, яғни дайын өнімдегі толыққұнды ақуыздар, ауыстырылмайтын полиқанықпаған май қышқылдары, макро – және микроэлементтер мен витаминдердің құрамы шұжық рецептурасындағы құрам бөліктердің түрі мен мөлшеріне байланысты болады. Ғылыми жұмыс барысында шұжық өндіруде қосылатын құрамындағы нитрит пен дәмдеуіштердің мөлшерін азайтып, орнына витаминге бай сәбіз шырынын қосу арқылы тағамдық және биологиялық құндылығын арттыру көзделген. Сәбіз шырыны пайдалы витаминдердің, микро және макроэлементтердің нағыз қоймасы, ал ондағы антиоксиданттар қатерлі ісіктердің пайда болуы мен дамуын алдын алуға қабілетті. Әсіресе сәбіз құрамындағы А витамині күшті антиоксиданттық қасиеттерімен ерекшеленеді, ол біздің ағзамызға келіп түсетін каротиннен түзіледі және ол сәбіз шырыны арқылы оңай сіңеді. Зерттеу нәтижесінде сәбіз шырыны қосылып жасалған жартылый ысталған жаңа шұжық үлгілерінің рецептурасы жасалды, өндіру технологиясы құрастырылды және алынған шұжық өнімінің тағамдық, биологиялық құндылықтары анықталды. Сәбіз шырыны шұжық өнімдерінің хош иісін, дәмін, түсін қалыптастыруда және жақсы сапа көрсеткіштерінің түзілуіне септігін тигізді.

Алкогольсіз сыра нарығы соңғы жылдары айтарлықтай өсті және өсуді жалғастырады деп болжануда. Дегенмен, алкогольсіз және төмен алкогольді сыралардың органолептикалық проблемалары бар және көптеген тұтынушылармен таңдалмайды. Алкогольсіз сыраның (AFB) танымалдылығының артуы саланың ең жақсы өнімді дайындауға деген қызығушылығының артуына ықпал етеді. Дегенмен, алкогольсіз сыраның қалған сенсорлық ақауы ұсақ ұшпа хош иісті қосылыстардың (мысалы, альдегидтер) концентрациясының жоғарылауынан туындаған сусланың дәмін шамадан тыс сезілетіндігінде болып табылады. Бұрын молекулалық електер (ZSM-5 типті гидрофобты цеолиттер) алкогольді сырадан жоғары селективті адсорбция арқылы осы хош иістерді кетіруге ең қолайлы екендігі анықталды. Бұл жұмыста жақсартылған хош иісті сыра осы жаңа технологияны қолдана отырып, тәжірибелік масштабта шығарылады және оның химиялық құрамы, дәмі мен тұрақтылығы эталонмен салыстырылады. Дәмі жақсартылған өнімдегі альдегид концентрациясы бақылау өніміне қарағанда 79-93% төмен болды. Ерекше айырмашылық арнайы сенсорлық сарапшы комиссия көмегімен расталды және 30°C температурада үш айлық экспозициядан кейін де сақталуы мүмкін. Сыраның жаңа түрін шығару экономикалық тұрғыдан тиімді екендігі анықталды, өйткені ассортименттің кеңеюі өндірістік қуаттылықты толық пайдалануға, демек, өндіріс бірлігіне шығындарды азайтуға ықпал етеді, бұл сайып келгенде кәсіпорын пайдасының артуына әкеледі.

Мақалада мақсатты профилактикалық бағыттағы қасиеттері бар «Жеміс-сүт батончиктер» спорттық тамақтануға арналған мамандандырылған өнімді әзірлеу туралы мәліметтер келтірілген. Жануарлар мен өсімдіктерден алынатын толыққанды ақуыздың, полиқанықпаған май қышқылдарының, жеңіл сіңімді көмірсулардың, органикалық қышқылдардың, суда және майда еритін витаминдердің, макрожәне микроэлементтердің, биофлавоноидтардың, коллагеннің көп мөлшері бар шикізатты таңдаудың ғылыми негіздемесі жүргізілді. Бұл зерттеудің мақсаты тағамдық және биологиялық құндылығы жоғары жергілікті шикізат негізінде спорттық тамақтануға арналған жаңа мамандандырылған өнімді ғылыми негіздеу және әзірлеу болды. Жұмыста жалпы қабылданған аналитикалық, физика-химиялық және технологиялық зерттеу әдістері қолданылды. Шикізатты және өнімнің құрамын таңдау, дененің физикалық және жүйке-эмоционалдық стресстерге төзімділігін арттыру мәселелерді шешуге бағытталған. Өнімді дайындау технологиясының рецептті келтірілген, физика-химиялық мәліметтер келтірілген өнімнің физика-химиялық және органолептикалық көрсеткіштері, сондай-ақ қауіпсіздік көрсеткіштері туралы мәліметтер келтірілген.

Табиғи талшықтардан алынған материалдардың су сіңіргіштігін, жанғыштығын азайту және олардың биотөзімділігін арттыру шикізатқа гидрофобизаторларды, антипирендерді және антисептиктерді қосу арқылы қол жеткізіледі. Қазіргі таңда нанотехнологияның қарқынды дамып келе жатқан салаларының бірі – әртүрлі металдардың наноөлшемді бөлшектерін бағалы тұтынымдық қасиеттері бар текстиль материалдарын алу мақсатында пайдалану. Метал нанобөлшектерін алудың ең көп таралған әдістерінің бірі – оларды тұздарының ерітінділерінен тотықсыздандыру - химиялық әдісі. Бұл жұмыста беймата материалдарына отқа төзімділік және биотұрақтылық қасиет беретін құрам алу көзделді. Осы мақсатта мыс сульфаты, гуанидин гидрохлориді, салицил қышқылы пайдаланылды. Зерттеуде тұрақтандырғыш және тотықсыздандырғыштардың көмегімен мыс нанобөлшектерін алудың жаңа тәсілін қарастырдық. Табиғи талшықтардан алынған, жүн және зығыр талшықтарынан жасалынған беймата материалдың су сіңіргіштігін, жанғыштығын азайту және текстиль материалының биотөзімділігін арттыру шикізатқа гидрофобизаторларды, антипирендерді және антисептиктерді қосу арқылы қол жеткізіледі. Алынған ерітінді зығыр және жүн талшықтарынан дайындалған жайғақтың бетіне себу арқылы сіңірілді. Одан кейін 100 ⁰С-де 5-10 мин кептіріліп, 180 ⁰С-де термопресте бастырылды. Беймата өндірісінде ұсынылған құрамды талшықтар қоспасын эмульсиялау кезінде сіңіруге болады.

Мақалада жедел жеткізу курьер қызметінің сапалы арнайы киім жиынтығын дайындау, корпоративтік мәдениетті нығайтудың және брендті ілгерілетудің тиімді сұрақтары қарастырылды. Қызметкерлердің арнайы формасы қызмет көрсететін компаниялардың беделді, сенімді болуын қамтамассыз етеді, бұл қызмет көрсетудегі кәсіби имиджін арттырады. Фирмалық түстерден аралас фактуралы материалдардан дайындалған арнайы киім формасы, тұтынушыларға қызмет саласын бірден анықтауға мүмкіндік береді, бұл салада оның танылуын және жұмысының адалдығын арттырады. Жедел жеткізу курьер киім жиынтығын дайындауда аралас фактуралы материалдар таңдалалды және әртүрлі материалдар пакетінің тозуға төзімділігі, қыртыстанбауы және бояуларының үйкеліске тұрақтылық қасиеттерінің бекітілген көрсеткіш талаптарына сай келуін, сынақтық үлгілерде мемлекеттік техникалық реттеу комитеті стандарттық көрсеткіштермен талданды. Қазіргі сән талабына сай дайындалған көпфункционалды жедел жеткізу курьер киім жиынтығы, әр мезгілге сай жаңа конструктивтік және көркемдік шешімдердегі костюмнің жаңа композициясын құрастыру маңыздылығына ие, қызметіне қарай курьер киімінің түрленуін қамтамассыз етеді. Жоғарыда аталған факторлар негізінде курьерлік киім қызметіне қарай трансформациаланады. Шағылыстыратын элементтермен дайындалған киім жиынтығы курьердің қызметтегі қауіпсіздігін қамтамассыз етеді (алдыңғы бой, артқы бой, жең, шалбардың жан тігісі). Аралас фактуралы материалдар пакетінен дайындалған, жедел жеткізу курьердің арнайы жұмыс киім жиынтығы қызмет көрсетуге ыңғайлы және эксплутациялық талаптарды қанағаттандырады, оның пішімі қимыл қозғалысқа кедергі келтірмей, кезкелген ауа-райында ыңғайлы жұмыс істеуге мүмкіндік береді және қызмет көрсету мерзімін ұзартады.

Пигментті басып шығаруда басты мәселе - басып шығару бояуларға арналған жаңа байланыстырғыштарды іздеу. Жұмыста тиімді төмен компонентті және экологиялық таза пигментті басып шығару технологиясын жасау үшін кросс-байланыстыру қасиеттері бар және берік, серпімді және мөлдір қабықшаларды қалыптастыруға қабілетті қолжетімді және арзан полимерлі препараттарды іздеу зерттеледі. Полиуретанды дисперсияларды әртүрлі пропорцияда қосымша кросс-байланыстырушы агенттермен қолдану зерттелді. Олар метазин, карбамол ГЛ және ПВА пайдаланды. Аквапол - метазин қоспасы үшін термореактивті шайырдың преконденсаттарының ең аз мөлшері бар қатынасты пайдалану қажет. ПВА пайдалану кезінде оңтайлы қатынас 1: 1 құрайды. Aквапол 12 қоспасын қосқанда, құрғақ ысқылау және жуу кезінде түс тұрақтылығы 5 баллды құрайды. ПВА баспаның матаға адгезиясын арттырады. ПВА жағдайында саусақ тақтасы жұмсақ болады. Композициядағы ПВА концентрациясының жоғарылауымен қаттылық өзгермейді немесе азаяды. ПВА-мен полиуретанды дисперсияларды модификациялаудан кейін оны пайдалану экономикалық тұрғыдан тиімді.

Бұл зерттеуді жүргізу үшін біз полимерлерге негізделген гидрофобты композицияның әртүрлі беттік құрылымдағы монохроматикалық матаның гидрофобтылығы мен пайдалану қасиеттеріне әсерін зерттеу үшін әртүрлі рельефті тоқымалары бар мақта матасының үлгілерін таңдадық. Матаны өңдеу плюс әдісімен жүзеге асырылады. Тін үлгілері EcoperlActive негізіндегі Tubiguard SCS-F негізіндегі гидрофобизация композицияларымен және гидрофобизация эмульсиясымен өңделді. Эксперимент барысында EcoperlActive негізіндегі гидрофобизаторға малынған мата бөліктері суға төзімді қасиеттерін жоғалтады, демек, оларды пайдалану мүмкін емес. Гидрофобтылықтың жоғары мәндері гидрофобты эмульсиямен, сондай-ақ фторидті дисперсиямен өңделген бедерлі үлгілерде байқалды. Су өткізбейтін қасиеттің тұрақтылығына 6-7 минут ішінде 150-1600С плюс үлгілерін термиялық өңдеу арқылы қол жеткізіледі. Айта кету керек, мақта үлгілерінің гигиеналық және түс сипаттамаларына барлық үш гидрофобты қосылыстармен өңдеу айтарлықтай өзгеріс әкелмейді. Зерттеу нәтижелері гидрофобты композицияның құрамын және өңдеу режимін реттеу, сондай-ақәртүрлі беттік құрылымы бар матаны таңдау арқылы тұрмыстық және техникалық мақсаттағы гидрофобты қасиеті бар тіндердің ассортиментін кеңейтуге ықпал етеді.

Мақалада футер өрімді пүліш трикотаж құрылымын өндіру әдістері және трикотаж жаймаларының материал сыйымдылығын төмендету жолдары қарастырылды. Зерттеу жұмысында трикотаж жаймаларын өндіру барысында эксплуатациялық, гигиеналық және эстетикалық қасиеттерін сақтай отырып, бұйымдардың материалды шығынын азайту мақсаты қойылды. Эксперименттік жұмыс нәтижесінде КН – 323D жазық фангалы тоқу машинасының технологиялық мүмкіндіктері зерттеліп, футер өрімді пүліш трикотаж жаймаларынының жаңа түрлері өндірілді. Ұзартылған футерлі созбалары бар футерлі трикотаждың көлемдік тығыздығын негізгі футерлі трикотажбен салыстыра отырып, футерлі трикотаждың құрылымында ұзартылған созбалардың болуы трикотаждың қалыңдығын арттырып, көлемді тығыздығын төмендететініне көз жеткізуге болады. Футер өрімді пүліш трикотаждың ауа өткізгіштігі негізгі өріммен салыстырғанда айтарлықтай төмен. Қиыстырылған футер өрімді пүліш трикотаж үшін футер созбаларының ұзындығын реттеу арқылы ауа өткізгіштік коэффициенттерін 33,1% (46,3-66,9 см³ / см² ∙ сек) дейін төмендетуге болатыны анықталды. Трикотаж жаймасының көлемдік тығыздығының, үзілу жүктемесінің (ұзындығы мен ені бойынша) және ауа өткізгіштік көрсеткішінің технологиялық факторларға тәуелділігін анықтау үшін регрессия теңдеулері шығарылды. Регрессия теңдеулері арқылы Excel бағдарламасында математикалық модельдері тұрғызылды. Зерттеу нәтижелері трикотаж бұйымдарының сапасы мен тұтынушылық қасиеттерін жақсартуға, оларды өндіру үшін жетілдірілген өндіріс технологияларын таңдауға мүмкіндік береді.

Бұл мақалада гидротехникалық құрылыстарда техникалық қызмет көрсету үшін терең теңізге сүңгуірлік жұмыстарын жүргізу кезінде жабдықтың сенімділігін және өмір қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін сүңгуір костюмдерінің пакеттерінің құрамдас бөліктерін қалыптастыруға қатысты мамандардың сауалнамалық сауалнамасының нәтижелері берілген. Бұл зерттеулердің мақсаты қорғаныс қасиеттері жоғары жаңа сүңгуір костюмін жасау кезінде бірінші кезектегі зерттеулерді қажет ететін негізгі көрсеткіштерді анықтау болды. Сауалнамаға сүңгуір қызметінің 50 маманы қатысты. Сауалнама нәтижелері стандартты әдістермен өңделді. Сарапшылардың пікірінше, ең маңыздысы X4 – материалдың құрылымы, кеуектілігі мен қалыңдығын ескеру, Х8 – қосылатын тігістердің беріктігі мен су өткізбейтіндігі, X3 – серпімділік (созылғыштық) және X5 – тозуға төзімділігі ω=0,79>0,6 сәйкестік коэффицентімен сарапшылардың пікірлері арасында жеткілікті келісімді көрсетеді. Алынған нәтижелер терең теңіздегі кәсіби жағдайларда сүңгуірдің максималды қауіпсіздігін қамтамасыз ететін арнайы сүңгуір костюмін жасау бойынша зерттеулердің басым бағыттарын анықтады.

Аяқ киімнің ыңғайлылығы-бұл аяқ киімнің сапасының негізгі көрсеткіштерінің бірі, ол дененің өсу процесінде табанның қалыпты жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз етеді. Өз кезегінде, табанның қалыпты жұмыс істеуі мен дамуы бүкіл дененің қалыпты жағдайын анықтайды, өйткені табандағы ауытқулардың пайда болуы бүкіл денедегі ауытқуларға алып келеді. Бұл жұмыста, Жамбыл облысының тұрғындарын ыңғайлы аяқ киіммен қамтамасыз ету мақсатында Жамбыл облысының жастарына зерттеу жүргізілді. Жамбыл облысы жастарының табандарының өлшемдерін анықтау бойынша зерттеулер стандартты әдістеме бойынша жүргізілді. Аяқтың плантограммасын алу үшін 3D сканері қолданылды. Жамбыл облысының мектептері мен жоғары оқу орындарының оқушыларымен білім алушылар арасында 15 пен 18 жас аралығындағы 150 жастардың табандарының өлшемдерін анықтау мақсатында зерттеулер жүргізілді. Өлшемдік белгілердің әрқайсысы үшін үлгідегі белгінің шамасы мен өзгергіштігін сипаттайтын статистикалық параметрлер анықталды. Табанның негізгі өлшемдік белгілері мен жастарөспірімдер арасындағы байланысты анықтау үшін корреляциялық қисықтар тұрғызылды. Табан өлшемдерінің зерттеу нәтижелері Қазақстан тұрғындарын ыңғайлы аяқ киіммен қамтамасыз етуге және жасөспірімдердің анатомиялық, физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін ескеретін әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді. Жасөспірімдердің табандарының өлшемдері туралы берілген мәліметтерді аяқ киім фабрикаларында, ортопедиялық және арнайы аяқ киім тігу өндірісінде қолдануға болады.

Былғары өндірісі ұзақ даму жолынан өткеннен кейін ғылымның, техниканың және жаңа технологиялардың озық жетістіктерін пайдаланатын әлемнің көптеген елдерінің жетекші салаларының бірі ретінде қарастырылады. Тері - мал шаруашалығында мал өнімін азық ретінде қолданғаннан кейінгі шикізат болып есептеледі. Алайда теріні өңдеу үшін қосымша көптеген химикаттар қолданылады. Бұл өнімнің және қоршаған ортаның экологиялық таза болуына кедергісін келтіреді. Бірақ қазіргі уақытта қоршаған ортаның ластануына байланысты химиялық өндіріс заттарын табиғи алмастырғыштарға ауыстыру туралы мәселе туындады. Жұмыстың мақсаты – қоршаған ортаны қорғау мақсатында былғары өндірісінде химиялық бояғышты жаңғақ қабығынан дайындалған табиғи экстрактімен алмастыру, боялған былғарының су тамшыларына бояу тұрақтылығын анықтау. Бұл жұмыста жаңғақ қабығынан экстракті дайындалып, былғарыны әрлеу жұмыстарында қолданылды және табиғи экстарктілермен боялған былғарылардың су тамшысына бояу тұрақтылығын анықтау үшін зерттеу жүргізілді. Былғарының су тамшыларына бояу тұрақтылығы анықталып, талдау жүргізілді. Ал бақылау үлгілері ретінде үш түрлі үлгі алынды: стандартты химиялық пигмент қолданып дайындалған үлгі, химиялық пигмент орнына су қолданып дайындалған үлгі және әрлеуден өтпеген былғары үлгісі.Талдау нәтижелері бойынша табиғи эсктрактімен боялған былғарылардың боялу сапасының жақсы екені анықталды. Жаңғақ қабығынан дайындалған экстрактіні бояу ретінде былғары өндірісінде химиялық пигменттердің орнына қолдануға болады.