Мақалада өсімдіктектес шикізат топинамбурдан алынған тағамдық талшықты қолдана отырып, тұшпара өніміндегі органикалық қышқылдар мен олардың тұздарының массалық концентрациясын, физика-химиялық және органолептикалық көрсеткіштері қарастырылған. Шығыс Қазақстан облысының топинамбур түйнегінен алынған тағамдық талшықтар және тағамдық талшық қосылған етті жартылай фабрикат өнімдері қолданылған. Эксперименттік зерттеулер кезінде физикалық-химиялық талдаудың стандартты және заманауи әдістері қарастырылған. Ақуыз, май мөлшерін және витаминдерді анықтауда - HPLC және флюорометрия, тағамдық талшықтардың аналитикалық сипаттамаларын анықтауда кондуктометриялық титрлеу әдістері қолданылған. Зеpттеy жұмыcы барысында қауіпсіз ұзақ уақыт сақтау мерзімі бар емдік-профилактикалық қасиетке ие функционалды тағам өнімдерін әзірлеу, оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында отандық топинамбур өсімдіктекті шикізатынан алынған тағамдық талшықтар қосылған жаңа етті жартылай фабрикат өнімінің сапалық және қауіпсіздік көрсеткіштерін бағалауы зерттелген. Жұмыcтың жaңaлығы топинамбур құрамындағы тағамдық талшықтарды қосып, етті жартылай өнім жасау және оның сорбциялық қасиетін ағзадағы ауыр металдарды шығару үшін пайдалану тиімділігі ғылыми негізделген.

Функционалды ет өнімдерінің кейбір компоненттерін өсімдік тектес шикізатпен, соның ішінде көкөністер мен олардың екіншілік өнімдерінің биологиялық белсенді құнды заттарымен өзара алмастыруға болады. Зерттеу жұмысының мақсаты – тұтынушылардың тағамдық және биологиялық құндылығы жоғары өнімдерге қызығушылығын ескере отырып, әртүрлі пропорцияда қызанақ өндірісінің қалдығын, қызанақ ұнтағымен ет нанын байыту технологиясын әзірлеу және сапалық сипаттамаларын зерттеу. Қызанақ ұнтағы қосылған ет нанын жасау технологиясы, пісірілген шұжық өнімдерін өндірудің дәстүрлі схемалары бойынша жүзеге асырылды.  Зерттеу нәтижесінде, өсімдік қоспаларының оңтайлы мөлшері 15% құрайтыны анықталғаннан кейін ет нанының үлгілері дайындалып, негізгі сапа көрсеткіштеріне сараптама жүргізілді. Тәжірибелік үлгілерді зерттеу стандартты әдістерді қолдану арқылы жүргізілді. Қызанақ ұнтағы қосылған ет нанының физика-химиялық көрсеткіштеріне сәйкес, 15% қызанақ ұнтағы қосылған ет наны үлгілерінің рН мәні, су белсенділігі (aw), ылғалдылығы төмендегені байқалды. Сонымен қатар, ет өнімдерінің сақтау мерзімі ұзарды және микроорганизмдерге төзімділігі артты, қауіпсіздігі жоғарылады. Зерттеулердің нәтижелеріне сүйенсек, қайталама екіншілік шикізатты қызанақ қалдығының ұнтағын қолданудың және ең аз энергия шығыны бар процестерді пайдаланудың арқасында құрамы тағамдық және биологиялық құндылығы жоғары ет нанының рецептурасы әзірленген және экономикалық тұрғыдан тиімді деген қорытынды жасауға болады.

Сүтқышқылды өнімдерінің оңтайлы сапа параметрлерін модельдеуге байланысты ғылыми тақырып аса өзекті болып табылады және халықты ағзаның пайдалы заттарға қажеттілігін қанағаттандыратын жоғары сапалы өнімдермен қамтамасыз ету бойынша қолданыстағы мемлекеттік бағдарламалар мен ұлттық жобалар жазықтығында ерекше орын алады. Компьютерлік математиканың сандық жүйелеріне негізделген есептеу әдістері рецептуралар мен параметрлерді модельдеуде ерекше мәнге ие, бұл арнайы және жаппай тамақтануға арналған сүтқышқылды өнімдерді өндіру процесіне барынша негізделген көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Бұл ғылыми мақалада пробиотикалық ашытқыларды қолдана отырып, түйе сүті негізінде әзірленген сүтқышқылды өнімдердің рецептурасы мен сапа көрсеткіштерін математикалық модельдеу нәтижелері келтірілген. Модельдеу зерттелетін процестің математикалық моделін құрастыруда жиі қолданылатын «қара жәшік» тұжырымдамасын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Зерттеуді жоспарлау матрицасы 30 қайталанымнан тұрды және 100 л сүтті ашытуға қажетті барлық өзгермелі параметрлерді қамтыды (енгізілген пробиотикалық ашытқы мөлшері (0,1-0,3 кг), ашыту уақыты (4-12 сағат) және температурасы (30-34°С), қышқылдық (104-121°Т). Кіріс деректерін ескере отырып, сүтқышқылды өнім үшін әсер ету беті мен тең деңгейлі сызықтар анықталды, жеке көрсеткіштер үшін регрессия теңдеулері құрастырылды. Жүргізілген ғылыми жұмыстың нәтижесінде түйе сүті негізінде сүтқышқылды өнімдер өндіру үшін сапаның оңтайлы параметрлері анықталды: ашыту уақыты – 12 сағат, ашыту температурасы – 32 °С, сақтау мерзімі – 45 тәулік, бұл ретте қол жеткізілген қышқылдық – 116 °Т болды, нәтижесінде сүтқышқылды өнімнің ең жақсы органолептикалық көрсеткіштері сақталды, олар мүмкін 5 баллдың 4,8-іне бағаланды. Осылайша, модельдеудің бұл әдісі белгілі қасиеттерге ие тамақ өнімдерін өндіруге зерттеу жүргізу үшін жәнеғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелерін енгізу үшін ең тиімді құрал болып табылады.

Түйе етінің өнімдері жоғары функционалдық қасиеттері мен тағамдық құндылығына байланысты бүкіл әлемде қызығушылықты арттырады. Түйе етінен жасалған тағамдарда көптеген маңызды қоректік заттар, сондай-ақ адамның денсаулығы мен әл-ауқатына пайдалы болуы мүмкін биологиялық белсенді қасиеттері бар кейбір компоненттер бар. Түйе етінің өнімдерін тұтынушылардың денсаулығына пайдалы диеталық құндылығы мен биоактивті компоненттері анықталса, емдік-профилактикалық тағам ретінде пайдалануға болады. Ет тұтынушылары негізгі диеталық әдеттерін өзгертпестен пайдалы ет өнімдерін тұтынуды жөн көреді. Бұл көзқарас түйе еті нарығының дамуына ықпал етуі мүмкін. Бұл мақалада түйе етінің өнімін жұмсартуға әсер ететін тағамдық құндылықты зерттеу қарастырылады және талқыланады.  Түйе етін дәстүрлі емес ресурстың көзі ретінде пайдалану.  Өсімдік шикізатын қосу арқылы өнімнің тағамдық құндылығын арттыруға болады.  Тәжірибе үшін түйе етінің мұздатылған жағы пайдаланылды. Өсімдік шикізаты ретінде годжи жидектері мен розмарин тұзды ерітіндісі қолданылды. Тұзды ерітіндінің әсерінен ет құрылымы жұмсарып, оны жұмсақ етті.  Зерттеу барысында АТУ университетінің "Азық-түлік қауіпсіздігі ғылыми-зерттеу институтында" азық-түліктің тағамдық құндылығы көрсеткіштеріне талдау жүргізілді. Өнімнің физика-химиялық көрсеткіштері анықталды: ақуыздың массалық үлесі – 18,7%, май-2,71% және көмірсулар-48,75%. Сонымен қатар, көрсеткіштер ылғал ұстау қабілеті – 85,43±1,05%, май ұстау қабілеті - 90,76±0,90 деп анықталды. Аминқышқылдары мен май қышқылдарының құрамы да анықталды. Өнімнің құрамындағы аминқышқылдарының ең көп мөлшері аргинин - 2,211±0,885%, лизин - 2,088±0,710%, тирозин - 1,597±0,479%, фенилаланин - 1,597±0,479%, лейцин+изолейцин - 2,334±0,607%, валин - 1,843±0,737%, пролин - 3,317±0,862. Бұл аминоқышқылдар организмнің өсуінде, дамуында және адам денсаулығын сақтауда маңызды рөл атқарады. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, қосылған өсімдік шикізаты өнімнің биологиялық құндылығын сақтап қалды.

Биологиялық белсенді қосылыстары бар табиғи қоспалармен байытылған күнделікті қоректік өнімдерді функционалды тамақ өнімдері деп атайды. Тары – өте бағалы дәнді дақыл, ол төмен гликемиялық индексімен сипатталады және құрамында алмастырылмайтын аминқышқылдары, полифенолдар, витаминдер, калий, магний және т.б. бар. Сонымен қатар, тары өнімдері қатерлі ісік қаупін азайтуға мүмкіндік береді, целиакия ауруы, қант диабеті және глютенге төзбеушілікпен ауыратындарға оны тұтынуға кеңес беріледі. Ұсынылған жұмыста топинамбур, айва және қара өрік бөлшектерімен нығайтылған тары ботқасының үлгілері зерттелген. Үлгілер макро- және микроэлементтердің құрамы, сенсорлық және органолептикалық қасиеттері бойынша бағаланды. Талдау барлық үлгілердің тағамдық құндылығының жоғары деңгейін көрсетеді. Дегенмен, топинамбур бар үлгі ең қолайлы нәтижелерді, тамаша органолептикалық қасиеттерді және макро- мен микроэлементтердің жоғары мөлшерін көрсетті. Тары ботқасының минералды құрамы келесі екі әдіс арқылы анықталды: индуктивті байланысқан плазмасы бар масс-спектрометрия (ICP-MS) және сканерлеуші электронды микроскопия (SEM). Қарастырылған тары ботқасының сынамалары маңызды макро- және микроэлементтерден тұратын тағамдық құндылықты көрсетті: кальций (9,05-9,77 мг/кг), калий (16,29-21,17 мг/кг), фосфор (15,52-17,28 мг/кг), магний, (4,11-4,59 мг/кг), күкірт (0,49-0,66 мг/кг), кремний (0,46-0,62 мг/кг) және басқа элементтер. 

Құрамында пектинді заттары бар өнімдердің маңызды биологиялық белсенді қасиеттерінің бірі – пектиннің комплекс түзгіш қасиеті,  ол қасиет пектиннің радиоактивті және ауыр металдар иондарымен өзара әсеріне негізделген. Қант қызылшасынан алынған пектиннің этерификация  дәрежесі төмен (31,4%), ал комплекс түзуші қасиеті жоғары (270 мг Рb2+/г) екендігі дәлелденген, ол дегеніміз жаңадан шығарылған пектинқұрамдас өнімді, ауыр металдармен тығыз хелатты байланыс түзе алатын, табиғи детоксикант ретінде қолдануға ұсынуға болады деген сөз. Галетаға арналған қамырды дайындау үшін және зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін бірінші сортты бидай ұны, Будан 237 сортты жүгері дәндерін және Шортандинская 3 сортты қарақұмық дәндерін ұнтақтау арқылы алынған, тұтас ұнтақталған жүгері және қарақұмық ұндары алынды, және олардың органолептикалық және физика-химиялық көрсеткіштері зерттелінді. «Ардан» сортты қант қызылшасынан алынған пектин концентратының және дәндідақылдардардан алынған тұтас ұнтақталған ұнның тағамдық қауіпсіздігі анықталды. Бірінші сортты бидай ұнынан галета дайындау барысында пектин концентратының - 10%,  тұтас ұнтақталған жүгері ұнының - 15%, тұтас ұнтақталған қарақұмық ұнының - 20% оптималды дозасы анықталды және бекітілді, бұндай пайыздық арақатынаста желімшенің қасиеті және қамырдың реологиялық қасиеттері сынама үлгіге ұқсас. «Ардан» сортты қант қызылшасынан алынған пектин концентратын қолдану қамырдың серпімділік және икемділік қасиеттерін арттыруға мүмкіндік берді. Галета өндірісінде төмен этерификациялы пектинді қолдану айқын функционалдық қасиеттері бар биологиялық тұрғыдан толыққанды, түбегейлі жаңа қауіпсіз тамақ өнімдерін жасаудың кең перспективаларын ашады.

Бұл мақалада кәдімгі және ферменттелген Vigna radiata тұқымдарының химиялық құрамы, дәрумендер, минералдар және аминқышқылдарының құрамы, салыстырмалы түрде бағаланады.  Зерттеу объектісі ретінде отандық "Жасыл Дән" селекциясының Vigna radiatа тұқымдары болып табылады. Vigna radiatа тұқымының биологиялық құндылығын арттыру және олардың биохимиялық құрамын жақсарту мақсатында ферментация процесі жүргізілді. Ферментация процесінің Vigna radiata тұқымдарының биохимиялық және аминқышқылдық құрамына әсері зерттелді. Ашытуға қатысатын және әсер ететін негізгі заттар - амилазалар, протеазалар, липазалар, гиббереллиндер және ауксиндер мен цитокининдер, полифенолдар және антиоксиданттар сияқты басқа фитогормондар. Vigna radiatа тұқымын ферментация процесі бөлме температурасында 20⁰ С 72 сағат ішінде жүргізілді.  Тұқымдар пластикалық контейнерлерге орналастырылды, содан кейін бөлме температурасында ауыз сумен жабылды. Су деңгейін бақылау әр 12 сағат сайын жүргізілді. Зерттеулер Шымкент қаласы, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің базасында "құрылымдық және биохимиялық материалдар "инженерлік бейіндегі Өңірлік сынақ зертханасында" аккредиттелген сынақ зертханасында жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде Vigna radiatа тұқымын ферментация процесі физика-химиялық қасиеттерінің жақсаруына әкелетіні анықталды. Бұл Vigna radiatа тұқымының аминқышқылдарының құрамының жоғарылауына байланысты, әсіресе ашытудың әсері маңызды аминқышқылдарына оң әсер етеді. Ферментация процесін нәтижесінде маңызды аминқышқылдарының деңгейі келесі ретпен жоғарылағаны анықталды: валин – 25,4%, лейцин – 32,8 %, фенилаланин – 27,7 %, треонин-44,9 %. Сондай-ақ, қоректік заттарға қарсы заттардың төмендегені анықталды-атап айтқанда, олигосахаридтер санының төмендеуі байқалды. Тұқымның ферменттік жүйелерін белсендіру арқылы олардың тағамдық және биологиялық құндылығы артады.

Мақалада өсірілген және бастапқы бидай дәнін сорттық ұнтақтау кезіндегі өнім шығымы туралы зерттеу деректері келтірілген. Зерттеу барысында биологиялық белсенді бидай дәнінен ұн сапасының негізгі көрсеткіштері бойынша жаңа мәліметтер алынды. Өсірілген бидай дәнін ұн өндірісінде шикізаттың балама түрі ретінде пайдаланудың орындылығы дәлелденетін болады. Зерттеу нысаны ретінде «Рассвет» сортының белорус селекциясының 2023 жылғы күздік бидайы алынды. Өсірілген және бастапқы бидайды ұнтақтау арқылы алынған ұн негізгі сапа көрсеткіштері бойынша салыстырылды. Сорттық ұнтақтау кезінде өсірілген және бастапқы бидай дәндерінен алынған ұнның жалпы шығымы сәйкесінше 68,7 % және 66, 6% құрады. Биологиялық белсенді бидай дәнінен ұн шығымы бастапқы бидай дәнінен 2,1 %-ға жоғары екені анықталды. Ұнтақтау нәтижесінде өсірілген және бастапқы бидай дәндерінен ұнның үш сұрыпы (жоғары, бірінші және екінші) алынды. Жыртылған жүйелерден алынған кебек шығымы ұнтақтау жүйелерінен алынған кебек шығымынан 2,1 % -ға 0,3 % аз. Сапаны бағалау кезінде өсірілген дәндерден алынған ұн ақтығы және күлділігі бойынша бастапқы бидай ұнынан жоғары болды.

Екіншілік өсімдік ресурстарын, мысалы, өсімдік жмыхтарын және сығындыларды пайдалану азықтүлік өнеркәсібінде өзекті мәселе болып табылады. Сыра өндірісінің қалдықтарының бірі болып табылатын сыра қалдығы, ал зығыр жмыхы май өндіру кезінде зығыр тұқымын сығу арқылы алынады. Бұл шикізаттың екеуі де ақуыз, талшық және витаминдердің көп мөлшерін қамтиды және соя жмыхында кездесетін фитаттар немесе антитрипсин сияқты анти-питательдік заттарды құрамайды. Зерттеудің мақсаты – зығыр жмыхы мен сыра қалдығының бидай нанның органолептикалық және физико-химиялық көрсеткіштеріне әсерін зерттеу. Екіншілік өсімдік шикізатын нан өндірісінде пайдалану өнімнің жоғары органолептикалық қасиеттерін қамтамасыз етеді және бидай нанын қоректік заттармен байытады. Зерттеу барысында екіншілік өсімдік шикізатымен 5%-дан 30%-ға дейінгі қосылымдарымен екі партия нан пісірілді, әр партияда жеті үлгіден болды. Органолептикалық және физико-химиялық бағалау арқылы ГОСТ стандарттарына сәйкес келетін үлгілер таңдалды. Бу қолданып қалыпты нанды дайындау технологиялық процестің параметрлері анықталды. Зерттеу нәтижелері қоспалардың нанның сыртқы түріне, түсіне және құрылымына айтарлықтай әсер ететінін, дәмдік және ароматтық сипаттамаларын сақтай отырып көрсетеді. Бұл нәтижелер нан құрамын экономикалық жағынан тиімді екіншілік шикізат компоненттерін пайдалану арқылы оңтайландыру мүмкіндігін көрсетеді, бұл азық-түлік өнеркәсібіндегі өндірушілер мен зерттеушілер үшін қызығушылық тудырады.

Қазіргі уақытта өңдеу өнеркәсібінің дамып келе жатқан сегменттерінің бірі сыра қайнату болып табылады. Сыра мен сыра сусындары сусындар өндірісі нарығында бәсекеге қабілетті өнім ретінде ұзақ уақыт бойы өзін танытты. Заманауи сыра өндірісі сыраның дәстүрлі ашық және күңгірт сұрыптарын, сыра қоспаларын, түрлі жеміс-жидек хош иістендіргіштерін қосатын сыра сусындарын өндіруге негізделген, сонымен қатар алкогольсіз сыра өндірудің де маңызы ерекше. Алкогольсіз сыраға сұраныстың артуы дұрыс тамақтануға ішінара көшумен, ассортименттің кеңеюімен және сөрелерде жаңа дәмдік шешімдердің пайда болуымен байланысты. Алкогольсіз сыра-бұл сыра өндірісінің классикалық технологиясы бойынша дайындалған, бірақ шығу кезінде этил спиртін кетіруге арналған технологиялық шешімдерді қолданатын көбікті сусын. Алкогольсіз сыраны өндіру үшін этил спиртінің рұқсат етілген концентрациясы 0,5% - дан аспайтын, вакуумдық дистилляция және мембраналық әдістер қолданылады, сонымен қатар технологиялық процестің барысына әсер ету арқылы алкогольді алып тастайды. Осы әдістердің бірі ашыту кезінде ашытқының арнайы штамдарын қолдану болып табылады. Ұсынылған зерттеудің мақсаты – алкогольсіз сыра өндіру үшін ашытқылардың жаңа штаммдарын таңдау. Ашыту дәрежесін және дайын сыраның профиліне әсерін анықтау үшін ашытқылардың 4 штаммы зерттелді. W 34/70 ашытқы штаммының ашыту дәрежесі ең төмен екендігі және технологиялық және физикахимиялық көрсеткіштері бойынша осы ашытқы штаммымен ашытылған сыра суслосының жақсы сенсорлық қасиеттері бар, өнімділігі бойынша өндіріс үлгісінен кем түспейтіні анықталды. W 34/70 ашытқы штаммын қолдану да ашыту процесін қысқартады және дайын сусынның жарамдылық мерзімін арттырады.

Мақалада Қырғызстан халқының тамақтану рационында әлеуметтік маңызы бар және қауіпсіз сүт қышқылды өнім — «құрутты» әзірлеуге қатысты ғылыми зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Жүргізілген зерттеу нәтижелерінің талдауы сүт қышқылды өнімдерді дәстүрлі технологияларды жетілдірудің әлеуеті әлі толық сарқылмағанын көрсетеді. Бүгінгі күні ең өзекті әдіс – сублимациялық кептіру әдісі, мұнда жылуға сезімтал қоректік заттардың жоғалуы термиялық өңдеуді қамтитын процестермен салыстырғанда аз болады. Мақалада «құрут» сүт қышқылды өнімі үшін оңтайлы кептіру технологиясын әзірлеуге қатысты нәтижелер ұсынылған. Зерттеу барысында сүт қышқылды өнімді өндіру үшін қажетті жағдайлар қамтамасыз етіліп, сапасы жоғары, қауіпсіз «құрут» сүт қышқылды өніміне қол жеткізу үшін оңтайлы технологиялық режим таңдалды. Жұмыс нәтижелері бойынша құрутты табиғи, камералық және сублимациялық кептірудің салыстырмалы талдауы ұсынылған. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, құрутты кептірудің ең оңтайлы әдісі – сублимациялық кептіру, ол сапалы сүт қышқылды өнім алуға мүмкіндік береді. Қырғызстанның климаттық жағдайлары мен географиялық ерекшеліктерін ескере отырып, азық-түлік құндылығы жоғары жаңа сүт консервілерінің технологияларын жетілдіруге бағытталған зерттеулер басты маңызға ие болады. Сондықтан жүргізілген зерттеулердің нәтижелері өзекті болып табылады және қауіпсіз сүт қышқылды өнімдерді өндіруде практикалық маңызы болуы мүмкін.

Бұл мақалада күнбағыс тұқымдарын, рапсты, зығырды, соя бұршақтарын пайдалана отырып, Қазақстан Республикасының отандық шикізатынан алынған гидрленген майлар негізіндегі маргариндер қолданылған ұннан жасалған кондитерлік өнімдердің азық-түлік қауіпсіздігін бағалау қарастырылады. Маргаринді және өсімдік майын пайдалана отырып өндірілген қант печеньелерінің органолептикалық көрсеткіштерін талдау өнімнің сыртқы түрі тартымды, алтын түсті және кеуекті құрылымы бар екенін көрсетті. «Масло-Дел» ЖШС май өнімдерінің барлық түрін пайдалана отырып жасалған дайын өнімдердің физика-химиялық көрсеткіштері осы өнімдердің сапасына қойылатын ГОСТ 24901-2023 талаптарына сәйкес келеді. Маргарин және өсімдік майы бар қантты печеньелердегі транс изомерлерінің массалық үлесі (ТСА мөлшері 15%-ға дейін) жалпы майдың 2%-дан азын құрайды, бұл техникалық регламенттердің талаптарына сәйкес келеді. Алынған мәліметтер нан және кондитерлік өнімдер өндірісінде гидрлеу әдісін қолдану арқылы Қазақстан Республикасының отандық шикізатынан (күнбағыс тұқымы, рапс, зығыр, соя) өндірілетін маргариндер мен майларды пайдалану мүмкіндігін ғылыми негіздеуге мүмкіндік береді.

Коэкструзиялық процестің рационалды параметрлерін анықтау үшін экструдер арнасындағы көп дәнді қоспасының балқыма ағынының математикалық моделі жасалды. Математикалық модель қозғалыс теңдеуі мен энергияның сақталу теңдеуін және шекаралық шарттарды, сонымен қатар зерттелетін қоспаның балқыма ағынының реологиялық заңын қамтиды. Есептеулер нәтижесінде шнектің геометриялық параметрлері: экструдер арнасының тереңдігі мен ені, ағынның орташа жылдамдығы және жұмыс камерасының ұзындығы бойынша экструдаттың температурасы анықталды. Экструдаттың есептелген температурасын салыстыру T_к = 136,2 °С және оның тәжірибелік мәні T_к = 135 °С жоғары сәйкестікті көрсетеді. Экструдер арнасы арқылы қарастырылатын аймақта зерттелетін қоспа балқымасының тұтқыр сұйықтығының ағуының математикалық моделінің сандық шешімі экструдаттық балқыманың жылдамдығы мен қысымының өзгеру сипатын белгілеуге мүмкіндік береді. Алынған тәуелділіктер қос шнекті экструдерді есептеу және жобалау үшін негіз болды, оның әрбір шнегі үш аймақтан тұрады: бірінші қысу аймағы, ол үш бөлімді қамтиды: тиеу, сығымдау және мөлшерлеу; екі бөлімнен тұратын декомпрессиялық-экстракциялық аймақ: декомпрессия және экстракция; және екі секцияны қамтитын екінші қысу аймағы: гомогендеу және айдау. Қос шнекті экструдерді қолдану әртүрлі көп компонентті құрамдағы экструдталған бұйымдарды өндіру үшін экструдердің технологиялық мүмкіндіктерін кеңейтеді; жылумен қамтамасыз етуді реттеу арқылы өңделетін өнімнің құрамдас бөліктерінің физикалық-химиялық өзгерістерінің қажетті тереңдігін қамтамасыз етеді.

Әр түрлі саладағы зерттеулер мен басқару жұмыстарының елеулі мәселелерінің бірі күрделі жүйелердің көпфакторлы талдауына байланысты. Көпфакторлы мәселелердің шешімі әртүрлі локальды критерийлер мен альтернативалардың басымдықтарын реттілікпен орналастыруды талап етеді, мәселен маңыздылық коэффициентін анықтау. Мақалада бие және сиыр сүтінің әртүрлі пропорциалы құрамаланған қоспасына асқабақ жұмсағын қосып әзірленген йогурт өнімінің нұсқаларына иерархиялық талдау әдісімен сапа көрскетіштерінің маңыздылық коэффииентін есептеу нәтижелері берілген. Әдістің мүмкіндіктері тұтынушының өнім сапасын қабылдаудың жалпы сипаттамасындағы әрбір жеке көрсеткіштің маңыздылығын сараптамалық бағалау арқылы көрсетілген. Органолептикалық бағалауды жүргізу кезінде иерархиялық талдау әдісін қолдану бірнеше маңызды қорытындылар жасауға мүмкіндік берді. Біріншіден, иерархияларды талдау йогуртты қабылдаудағы органолептикалық басымдықтың салмағын белгілеу кезінде ескерілетін ең маңызды көрсеткіш дәмдік көрсеткіш екенін көрсетті. Оның салмақ коэффициенті (0,717) өнімді жалпы қабылдаудың 41,7% құрады және басқа органолептикалық көрсеткіштерден әлдеқайда озып кетті. Келесі кезекте респонденттер консистенциясына (0,263) және сыртқы түріне (0,165) артықшылық берді. Ең төменгі салмақ коэффициенттері йогурттардың түсіне (0,098) және иісіне (0,066) берілді. Екінші жағынан иерархиялық талдау әдісі сарапшылар үшін №3 рецепті бар ең қолайлы йогуртты анықтауға және басқа рецепттер бойынша сарапшылардың қалауын анықтауға көмектесті.

Асқабақты-сүт йогуртының тұтынушылық қалауын иерархиялық талдау әдісімен бағалауйогурт, асқабақ, қышқылдық, тағамдық құндылық, суда еритін витаминдер, сақтау мерзімі, бие сүті, сиыр сүті

Үй жануарларына арналған тамақ өнеркәсібі 2024 жылы тұрақтылық, тамақтану ғылымы және тұтынушыға бағытталған инновациялардағы революциялық жетістіктермен ерекшеленетін құбылу нүктесінде тұр. Бұл шолуда қоршаған орта мен этикалық мәселелерді шешу үшін жәндіктер, балдырлар және ашытқылар сияқты баламалы ақуыз көздерін біріктіруді қоса, үй жануарларының тамақтануын қайта анықтайтын дамып келе жатқан тенденциялар қарастырылады. Биологиялық ыдырайтын қаптамаларды пайдалану және жергілікті ингредиенттерді алу сияқты тұрақты өндіріс әдістеріне назардың артуы саланың тұрақтылыққа деген адалдығын көрсетеді. Функционалды тамақтанудағы жетістіктерді атап өтеді, ішек-ми осін түсінудегі жетістіктерге негізделген ішек денсаулығын, бірлескен күтімді және психикалық әл-ауқатты қолдауға арналған өнімдерді көрсетеді. Технологиялық инновациялар, соның ішінде AI негізіндегі формулаларды әзірлеу, ДНҚ негізінде диетаны жекелендіру және дәл ашыту өнім сапасы мен тұрақтылығын жақсартады. Үй жануарларына арналған вегетариандық және өсімдік негізіндегі диеталардың танымалдылығының артуы, сонымен қатар тұтынушылардың мөлдірлік пен премиум ұсыныстарға деген бейімділіктерінің дамуы этикалық және денсаулықты сақтауға бағытталған тұтынуға қарай ауысуды көрсетеді. Бұл мақала осы өзгерістерді, олардың нарыққа әсерін сыни тұрғыдан қарастырады және саладағы өсу мен инновацияны қолдау үшін болашақ зерттеу бағыттарын анықтайды.

Жылқы еті мен оның өнімдерін тағамдық құндылығы жоғары тағам деп санауға болады. Қазіргі уақытта мяса нәзіктігін жақсарту үшін көптеген әдістер қолданылады. Жылқы етін тұтыну сиыр еті, тауық еті немесе шошқа еті сияқты басқа дәстүрлі ет түрлерімен салыстырғанда, адам рационында әлдеқайда маңызды. Жылқы етінің керемет тағамдық қасиеттері бар, яғни оның құрамында май аз, темірге бай және қанықпаған май қышқылдары мен В дәрумені көп болатын май қышқылдарының қолайлы диеталық профилі бар. Мақалада, сақтау кезіндегі жылқы майларының қасиеттерінің тұрақтылығына, табиғи антиоксидант – дигидрокверцетиннің, аскорбин қышқылының және токоферолдың әсері туралы мәліметтер келтірілген. Зерттеу материалы ретінде дигидрокерцетинді 0,01%, 0,025%, 0,05%, 0,75%-да, аскорбин қышқылы мен токоферолды 0,05% және 0,02% пайыздық мөлшерде жылқы майының шикізат массасына қосып қолданылды. Жұмыс барысында қышқыл, пероксид және тиобарбитур сандарын анықтау арқылы тотығу бұзылуларының дамуын зерттеудің жалпы қабылданған әдістері қолданылды. Зерттеулер нәтижесінде дигидрокверцетиннің ингибиторлық қасиеттері оның концентрациясына тікелей тәуелді екені анықталды: өнімдегі дигидрокверцетиннің үлесі неғұрлым жоғары болса, тотығу процесі соғұрлым баяулайды. Сонымен қатар, алынған деректер дигидрокверцетинді токоферол және аскорбин қышқылымен біріктіріп қолдану майдың бастапқы тотығу өнімдерінің жиналуын азайтатынын көрсетті.

Мақалада дестүрлі емес өсімдік шикізатын пайдаланып, ет-көкөніс паштетінің өндірісі қарастырылған. Құрамында зығыр және жазымық ұны, пияз, сарымсақ, күнжіт майы, сәбіз, ас тұзы, қалампыр, ұнтақталған қара бұрыш, паприка, сорпа және су бар компоненттер қолданылған. Үйрек етінен дайындалған сорпа пайдаланылады. Құрамында көп компонентті ет өнімдерін жасау үшін биологиялық құндылық критерийлері мен ақуыз компонентінің сапалық құрамын ескеру қажет. Бұл өнімнің сапасын органолептикалық және физика-химиялық көрсеткіштер бойынша бағалау жалпы қабылданған әдістер арқылы жүзеге асырылды. Сонымен қатар, ет-көкөніс паштетінің тағамдық қауіпсіздігі мен микробиологиялық көрсеткіштері зерттелді. Зерттеулер нәтижелері бойынша, микробиологиялық көрсеткіштері мен дәстүрлі емес қоспалары бар ет-көкөніс паштетінің тағамдық қауіпсіздігі нормативтік құжаттарға толық сәйкес екені анықталды. Шикізаттың технологиялық қасиеттеріне әсер ететін және өнімдерді маңызды заттармен байытуға, сонымен қатар мүмкін болатын функционалдық бұзылулардың алдын алуға арналған өсімдік тектес тағамдық қоспалар мен компоненттерді пайдалану, қазіргі заманғы өнеркәсіптің басым бағыттарының бірі болып табылады.

Мақалада шырғанақ өсімдігінің тағам өнеркәсібінде экологиялық таза, экономикалық тиімді ұлттық ақуызды сүтқышқылды функционалдық өнім жасауда қолдану жайлы жазылған. Функционалдық өнімдердің негізгі мақсаты адам ағзасын биологиялық активті заттармен , энергетикалық заттармен байыту. Яғни ұлттық ақуызды  сүтқышқылды өнімді жасауда дәстүрлі технологияны қолдана отырып өнімге өсімдік шикізатын қосу арқылы өнімді жасау технологиясына өзгеріс енгізу; өсімдік шикізатынан экстракт алу әдістемесіне жұмыс жасау барысында  өзгерістер енгізу. Ақуыздық өнімге өсімдік шикізатын енгізу арқылы максималды түрде функционалдық қасиеттерін арттыратын өнім жасап шығару. Зерттеуге алынған шырғанақ жемістері арнайы Абай облысы, Семей орманшықтарынан жинап алынды. Мақалада шырғанақ өсімдігіне толық зерттеу жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде жемістің құрамында В1, В2, C, Е тобының дәрумендері, фруктоза мен глюкоза бар екендігі анықталды. Сондай-ақ шырғанақ құрамы макро-микроэлементтерге бай. Шырғанақ құрамының биологиялық активті заттарға бай болуына  байланысты ақуыздық өнім алуда қолданылды. Жабайы шырғанақ жемісі қосылған  ақуызды өнімнің органолептикалық және биохимиялық көрсеткіштері: дәмі, иісі, консистенциясы, қышқылдығы, құрамындағы белок мөлшері қоспасы жоқ  өнімнен қарағанда  әлдеқайда жақсы болды.

Бұл мақалада техникалық кендірдегі қалдық лигнинді анықтау үшін әртүрлі әдістерді зерттеу және салыстыру жүргізіледі. Лигнин-өсімдік құрылымына қаттылық пен беріктік беретін өсімдік жасушаларының қабырғаларының негізгі компоненттерінің бірі болып табылатын күрделі полимер. Өнеркәсіпте қағаз, мата және басқа да бұйымдар жасау үшін қолданылатын техникалық кендір үшін қалдық лигниннің құрамын бақылау маңызды, өйткені оның артық болуы соңғы өнімнің сапасына және өңдеу процестеріне әсер етуі мүмкін. Жұмыс барысында лигнинді анықтаудың қолданыстағы әдістеріне, соның ішінде химиялық тәсілдерге шолу жасайды. Олардың тиімділігі, дәлдігі және техникалық кендір контекстінде қолданылуы салыстырылады. Қалдық лигнинды анықтауда уақыт, ванна модулі және температура сияқты әртүрлі факторлардың әсері бағаланады және регрессия теңдеуі анықталды. Зерттеуде бастапқы лигнинді жою үшін қышқылмен және сілтіні пайдалану, одан кейін қалдық лигнинді анықтаудың бірнеше әдістерін, оның ішінде 72 % күкірт қышқылы мен 2% тұз қышқылы арасында эксперименттік салыстыру жүргізіледі. Алынған мәліметтер кесте күйінде беріліп, талданып, толық және бір факторлы регрессия бойынша графиктер жасалынады. Бұл жұмыстың негізгі мақсаты сапаны бақылау және өндірістік процестерді оңтайландыру үшін өнеркәсіпте қолдануға болатын техникалық кендірдегі қалдық лигнинді анықтаудың ең дәл, сенімді және тиімді әдісін анықтау. Зерттеу нәтижелері кендір өңдейтін кәсіпорындар үшін, сондай-ақ техникалық өсімдіктердің қасиеттерін зерттейтін ғылы-ми зертханалар үшін пайдалы болуы мүмкін.

Мақалада мақта маталарын  бояу және соңғы өңдеу процестеріне дайындау технологиясын әзірлеу бойынша деректер ұсынылған. Маталарды алдын ала дайындау процесінде өнімнің сапасын арттыру, процестердің қарқындылығын арттырудың жаңа химиялық және физикалық әдістерін, сондай-ақ тоқымакөмекші заттарды қолдана отырып, жоғары тиімді технологияларды әзірлеумен байланысты. Қажетті физикалық-механикалық сипаттамалары бар материалдарды  алу мақсатында мақта маталарын дайындау технологиялары әзірленді. Технологиялық ерітінділерді дайындаудың оңтайлы параметрлері, химиялық заттардың концентрациясы, ерітіндідегі компоненттердің арақатынасы, температура мен процестің ұзақтығы таңдалды. Өңделген матаның сапалық көрсеткіштері, капиллярлығы, ағаруының дәрежесі, жыртылу сипаттамалары зерттелді. Мақта маталарын кезеңдік және үздіксіз дайындау әдістері ұсынылды, олар табиғи маталардан қоспаларды алып тастауды қамтамасыз етеді, бұл өңделген матаның сапалық көрсеткіштерін арттыруға, капиллярлығы мен ағаруының дәрежесін жақсартуға, энергия шығындарын азайтуға және процестің ұзақтығын қысқартуға мүмкіндік береді. Алынған зерттеулер табиғи, химиялық талшықтардан және олардың қоспаларынан жасалған тоқыма материалдарын дайындаудың заманауи және перспективалы, экономикалық тұрғыдан тиімді технологиялық процестерін құруға мүмкіндік береді. 

Өнеркәсіп пен қоғамның дамуымен бірге жүретін майлы ағынды сулардың көбеюіне, сондай-ақ мұнайдың жиі төгілуіне байланысты мұнайды сіңіретін және мұнай мен суды бөлетін функционалды материалдарға қажеттілік артып келеді. Мұндай функционалды материалдарды жасау үшін әртүрлі тәсілдер қолданылды. Гидрофобтылық пен олеофильділікті арттыру арқылы су мен майға қатысты жоғары селективтілігі бар жаңа май сіңіретін материалдарды жасау перспективалы болып табылады. Бұл жұмыста текстиль материалдарына гидрофобтылық пен олеофильділік беру үшін композиция алу мәселесі қарастырылады. Бұл жұмыстың мақсаты су ресурстарын мұнай ластануынан тазартуға арналған инновациялық текстиль материалдарын әзірлеу және материалдардың тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау болып табылады. Жұмыстың практикалық маңыздылығы мұнай ластануын тазарту тиімділігінде, экологиялық таза және құнында басқа материалдардан асып түсетін текстиль материалын жасау қажеттілігінде. Осы мақсатта натрий олеаты, сұйық шыны және лимон қышқылы қолданылды. Материалдар дайын ерітіндімен өңделді, содан кейін 120 °C температурада 10 минут кептірілді және термофиксация үшін 150 °C температурада термопресте өңделді. Зерттеу нысаны ретінде 100%-дық артикулы 1030 мақта матасы және артикулы 81421 премьер Standard 250 (65% ПЭ,35% мақта) матасы пайдаланылды. Мұнайды судан тиімді бөлуді қамтамасыз ететін жаңа материалдар әзірленді, су ресурстарын мұнай ластануынан тиімді тазарту үшін текстиль материалдарына гидрофобты және сонымен бірге олеофильді қасиеттер беру мақсатында жаңа әдістің физика-химиялық негіздері жетілдірілді. Жаңа материалдар суды мұнай ластануынан сапалы тазарту үшін тиімді қолданылатыны анықталды.

текстиль материалы, натрий олеаты, гидрофобтылық, олеофильділік, термофиксация, пенетрометр

Ғылыми зерттеу жұмысы табиғи экстарктілермен боялған былғарылардың кейбір физикалыфизикалық және механикалық қасиеттеріне  байланысты өзгерістерді анықтау үшін орындалды. Жұмыстың мақсаты – мейлінше экологиялық таза былғарыны алу үшін, былғары өндірісінің әрлеу жұмысында табиғи бояғыштарды қолдану арқылы, былғарыны бояу және шикізаттың физикалық және механикалық қасиеттерінің көрсеткіштерін жоғарылату. Былғары өндірісінде өсімдіктерді илегіш ретінде қолданады, ал бұл жұмыста өсімдіктерді әрлеу барысындабояу ретінде қолдана отырып, олардың әрлеу жұмысының нәтижесінен  кейінгі былғары қасиеттеріне әсері зерттелді. Зерттеу үшін «Turan-Skin» былғары өндірісінде ірі қара терісінен хромдық илеумен дайындалған былғарыны қолданды. Былғарыны әрлеу жұмысында бояғыш химиялық пигмент орнына табиғи бояу экстрактілері алынды.Табиғи бояу экстрактілері ретінде жаңғақ қабығы, пияз қабығы, емен қабығы қолданылды. Былғарының жыртылу қасиетінің көрсеткіштері зерттеліп, талдау жүргізілді. Ал бақылау үлгілері ретінде үш түрлі үлгі алынды: стандартты химиялық пигмент қолданып дайындалған үлгі, химиялық пигмент орнына су қолданып дайындалған үлгі және әрлеуден өтпеген былғары үлгісі. Талдау нәтижелері бойынша табиғи эсктрактіден бояулар рең беру қасиетімен  қатар, былғарының беріктілік қасиетін де арттыратыны белгілі болды. Зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып,  былғары өндірісінде табиғи бояғыштарды былғарының әрлеу жұмыстарында қолдану ұсынылады.

былғары, табиғи бояғыштар, жаңғақ қабығы, пияз қабығы, емен қабығы, жыртылу беріктігі, әрлеу жұмысы

Қазақстандық fashion-дизайндағы этнофутуризмді зерттеу тақырыбының өзектілігі көшпенділер стилінің түпнұсқалығын тұрақты дамытумен ұлттық мәдени құндылықтардың бірегейлігі нысанын интеграциялаудың теориялық-әдіснамалық негіздемесі болып табылады. Зерттеудің мақсаты қазақстандық Global Nomads брендінің мысалында киім дизайнындағы этнофутуризм трендтерінің қалыптасуын талдау болып табылады. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы мәдени мұраны заманауи сәнге біріктіруге және әлемдік нарықта инновациялық және бәсекеге қабілетті өнімдерді құруға қосқан үлесін анықтау болып табылады. Зерттеудің практикалық маңыздылығы брендтің көшпелі мәдениет пен символизмнің дәстүрлі элементтерін жаһандық сән үрдістері контекстінде сақтау мен бейімдеудегі тиімділігін, сондай-ақ оның қазақтың ұлттық бірегейлігі мен Орта Азияның мәдени мұрасын қабылдауға әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу әдістемесі ғылым салаларын қамтиды: өнертану, мәдениеттану, тарих, этнография, сән, дизайн, киім технологиясы, тұрақты даму, әлеуметтану. Зерттеу қорытындылары бар негізгі ережелер анықталды: Global Nomads киім брендінің дизайнына этнофутуристік көзқарас, ұлттық дәстүрлерді түсіндірудегі инновациялар, киімнің Әлеуметтік және мәдени маңызы, жаһандық сәнге әсері, экономикалық аспект. Зерттеу нәтижелері тарихи және мәдени кодтарды өзекті және коммерциялық тұрғыдан сәтті киім жасау үшін бейімдеуге мүмкіндік беретін бренд құралдарын талдаудан тұрады; сән арқылы мәдени мұраны модернизациялау және сақтау процесін түсінуде жаңа бағыттарды ашу, бұл бәсекелестік артықшылықтар жасауға және нарықтық позицияларды нығайтуға көмектеседі. Зерттеу үшін құндылық тұрақты технологияларды қолдану, мәдени диалогты орнықтыру және брендтің әлеуметтік жауапкершілігі бойынша ұсыныстармен этнофутуризм трендтерін талдау болып табылады.