ТАҒАМ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Соңғы жылдары түйіршікті сүзбе өнімдерінің технологиясының сапасын жақсарту, дайын өнімнің биологиялық және тағамдық құндылығын, сақтау мерзімін арттыру үшін өсімдік майын қосып жетілдіру перспективасы кеңінен қолданылуда. Жұмыс барысында зығыр майы қосылған түйіршікті сүзбе құрамының мөлшері анықталды, технологиялық сызба жасалды. Физика-химиялық және микробиологиялық өзгерістер зерттеліп, нәтижесінде алынған өнімнің энергетикалық көрсеткіші есептелді. (100 г өнімге 774кДж/178 ккал: майлар 10,42 г (52%); ақуыз 18 г (40%);көмірсулар 3,3 г (8%)).
Мақалада көксерке, тиляпия және кларийлі жайын шабақтарына арналған отандық экстру- дирленген бастапқы құрама жем рецептілерін әзірлеу нәтижелері көрсетілген. Оларды өндірудің технологиялық режимдері, сондай-ақ өндірілген құрама жемдердің физика-химиялық, механикалық және технологиялық көрсеткіштері анықталған. Өндірілген құрама жемдер қоңыр және ашық қоңыр түсті, мөлшері 0,2-ден 2,0 мм-ге дейін жақсы сусымалы түйіршіктер болып табылады. Суға төзімділігі кем дегенде 2,5 сағатты құрады, ұсақталуы 1,5 % - дан аспайды, түйіршіктердің ісінуі 10- 15 минут, көлемдік массасы 1000 кг/м3-ден төмен. Алынған мәліметтер өндірілген құрама жемнің, балықтардың бастапқы азығына қойылатын нормативтік талаптарға сәйкес келетінін куәлан- дырады. Балықтардың азықтануына арналған бастапқы құрама жем өндіру технологиясын отандық құрама жем өндіруші кәсіпорындарға енгізу, индустриялдық балық өсіру шаруашылықтарының құрама жем импортына тәуелділігін төмендетуге мүмкіндік береді және сол арқылы саланың тиімділігінің өсуін арттырады.
Сүтқышқылды өнімдерінің ішінде геродиетаға ұсынылған түрлері аса көп емес. Солардың ішінде, зығыр ұны қосылған түйе сүтінен өнідірілген сүзбе массасының құрылымдық сипаттамасына алғаш рет зерттеу жүргізілді. Нәтижесінде, түйе сүтінен жасалынған сүзбе массасының қаттылық, адгезия және таралуы сиыр сүтінен өндірілген сүзбемен салыстырғанда өзгешеліктерге ие екендігі анық-талынды. Адгезиялығы жағынан түйе сүтінен сүзбе массасы сиыр сүтінен өндірілген сүзбемен салыстарғанда 44.52%-ға жоғары, сиыр және түйе сүттерінің қоспасынан жасалынған сүзбеден 85%- ға төмен екендігі анықталынды. Сиыр сүтінен өндірілген сүзбенің адгезиялығы сүзбе массаларының ішіндегі ең төменгі мәнге ие болды. Таралуға жұмсалған уақыт түйе сүті сүзбесінде сиыр сүті сүзбесімен салыстырғанда 50%-ға төмен екендігі тіркелді. Қаттылық көрсеткіші бойынша барлық сүзбе үлгілері айтарлықтай ерекшеленбегенін көруге болады. Зерттеу қорытындысы ретінде текстуралық профилі бойынша шайналуы, таралуы және қаттылығы жағынан түйе сүтінен өндіріл- ген сүзбе массасы басқа үлгілермен салыстырғанда тиімді текстуралық профилге ие бола алады дег ен тұжырым жасауға болады.
Макарон өндірісінің қазіргі заманғы даму тенденциялары емдік-профилактикалық макарон өнім- дерін өндіру үшін құрамында крахмалы бар шикізатты қолдануға негізделген. Осыған байланысты макарон ұнындағы ақуыз бен крахмалдың жай-күйін бақылау өте маңызды, бұған макаронның микроқұрылымын электронды микроскопиялау арқылы қол жеткізуге болады. Сондықтан дәстүрлі емес шикізаттан жасалған макарон өнімдерінің микроқұрылымын және микробиологиялық көрсеткіштерін зерттеу өзекті болып табылады. Зерттеудің тәжірибелік құндылығы дәстүрлі емес шикізаттан жасалған макаронның тұты-нушылық қасиеттерін жақсартумен сипатталады. Зерттеудің жаңалығы дәстүрлі емес көп дәнді шикізатынан макарон өнімдерін өндірудің ғылыми-технологиялық негіздерін әзірлеу болып табылады. Алынған электрондық микросуреттерді талдау дәстүрлі емес шикізаттан жасалған макарон өнімінің микроқұрылымы бақылау үлгісімен салыстырғанда стандарт нормаларына сәйкес келетіндігін көрсетті. Дәстүрлі емес шикізаттан жасалған макарон өнімінде рұқсат етілген мөлшерде микотоксиндердің келесі түрлері анықталды: афлатоксин В1, афлатоксин М1, зеараленон, дезоксиниваленол, охратоксин А, фумонизин, патулин, Т-2. Мысалы, зеараленонның мөлшері (мг/кг): макарон өнімінде № 1 рецепті бойынша 0,0637, № 2 рецепті – 0,0251 және № 3 рецепті – 0,0758; ұн шикізатында № 1 рецепті бойынша – 0,1485, № 2 рецепті – 0,0261 және № 3 рецепті – 0,2.
Сақтау мен тасымалдаудың, сондай-ақ оны тұтынушыға жеткізудің түрлі кезеңдерінде темпе- ратураның ауытқуы құс етінің сапасы мен оның тағамдық қауіпсіздігіне елеулі зиян келтіреді. Құс етін көп қайтара мұздату және еріту жағдлайлары жасуша бүтіндігінің бұзылуына немесе ақуыздың табиғи- сыздануына әкеп соқтырады, бұл ылғалдың өніммен байланысу формалары қатынасының өзгеруімен ұштасады. Осыған байланысты құс етін мұздату және еріту фактілерін анықтау, қайталап мұздату циклдері санын айқындау секілді өзекті міндет туындайды. Бұл мақала құс шаруашылығы өнімдерінің тіршілік кезеңінде бройлердің неше рет мұздатылып-ерітілгендігін анықтаудың жаңа экспресс-әдісінің жасалуына арналған. «Мұздату-еріту» циклдері санының артуына қарай дифференциалды сканерлеу калориметриясы (ДСК) қисығының ең биік нүктесінің ауданы электрлі есеңгірету жағдайында 206,4-тен 192,6 кДж/мольге дейін, газды есеңгірету жағдайында 168,6-дан 151,5 кДж/мольге дейін кішірейеді, сонымен қатар ең жоғарғы еру нүктесінің температурасы электрлі есеңгірету жағдайында 5,7-ден 5,2оС-қа дейін, ал газды есеңгірету жағдайында 5,0-ден 4,0оС-қа дейін төмендейді. DSС температуралық бағдарламасы, оны судың фазалық түрленуімен ұштасатын бройлерді өңдеу және сақтау процестерін бақылау үшін пайдалану жөнінде ұсыныстар жасалды.
Кейінгі жылдары дүниежүзілік нарықта да, Қазақстан нарығында да құс етін өндіру және тұтыну кеңінен қолданылып келеді, оның бір себебі құс өнімдері тұтынушыларға мал өнімдерінен гөрі қол жетімді. Импорттың осындай құрылымымен шетелден арзан тауық етін импорттау көлемі халықтың табыс деңгейінің функциясы болып табылады деп есептеуге болады: белгілі бір төмен табыс деңгейі бар халық- тың үлесі неғұрлым аз болса, соғұрлым импорт азаяды. Қазақстанда құс шаруашылығын тиімді дамыту үшін бірқатар тежеуші факторларды еңсеру қажет, солардың бірі: барлық құс етін өндіру тізбегі бойын- ша қауіпсіздікті бақылаудың қазіргі заманғы жүйесінің жеткіліксіздігі. Мақалада соя ұны қосылған бройлер құс еті негізінде жартылай фабрикатты өндіру процесінің блок-схемасы әзірленді, жартылай фабрикат өндіру кезінде басқару іс-шараларын әзірлеу үшін ықтимал қауіптер (қауіпті факторларды) зерттелді, соя ұны қосылған бройлер етінен жартылай фабрикат өндірісінің үш сыни-бақылау нүктелері анықталды.
Бұл мақалада ет және ет өнімдердің қауіпсіздігін талдайтын сынақ зертханаларда біліктілікті тексерудің, зертханааралық салыстырмалы сынақтар мен біліктілікті тексеру бағдарламалары туралы түсініктер берілген. Судағы мыстың концентрациясын анықтау барысында зертханааралық салыстырулар жүргізу үшін үлгілер пайдаланылды. Зертханааралық салыстырулар жүргізу үшін үлгі ретінде біліктілікті тексеру үшін ОК-МВ-21 шифрларымен үлгілер пайдаланылды. ОК шифрының біртектілігі мен тұрақтылығы ГОСТ Р 50779.60-2017 "Статистикалық әдістер. Зертханааралық сынақтар арқылы біліктілікті тексеру кезінде қолдану" қосымшасына сәйкес бағаланды. Біліктілікті тексеру бағдарламасына 7 зертхана қатысты. Сынауға дайындық рәсімі сипатталып, сынақ нәтижесі бойынша әр зерттелген үлгінің қанағаттанарлық немесе күмәнді екені анықталды. Қанағаттанарлықсыз нәтиже алған қатысушыларға сигналдардың пайда болу себептерін анықтау, түзету әрекеттерін жүргізу және оларды құжаттау, қанағат-танарлықсыз нәтижелердің себептерін анықтау және жою ұсынылады.
Мақалада «И.Жахаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ҒЗИ» ЖШС-нің «Сыр сылуы», «Айкерім», «Маржан» селекциялық сұрыптарындағы күріштің сапасын зерттеу нәтижелері ұсынылған. Зерт-теу барысында күріш үлгілері физика-химиялық, биохимиялық, технологиялық қасиеттері мен қауіп-сіздік көрсеткіштері бағаланды. Барлық зерттелген күріш дәндерінің үлгілері қауіпсіздік көрсеткіші бойынша «Астық қауіпсіздігі туралы» Кеден одағының техникалық регламентінің талаптарына сәйкес келеді. Осы ғылыми зерттеу жұмыстарын іске асырудың нәтижесі халықтың дұрыс және қауіпсіз тамақтануы үшін сусындардың ассортиментін кеңейту болып табылады.
Мақалада ГОСТ Р 59570-2021 «Шарап өнімдері. Этанолдың және физикалық-химиялық құрамдағы басқа қосылыстардың табиғатын анықтау тұрғысынан компоненттерді анықтау». Аналитикалық зерттеу нәтиже-лерін түсіндіру үшін стандарт шарап өнімдері туралы, сондай-ақ өнімнің құрамдас құрамына әсер етуі мүмкін табиғи, агротехникалық және технологиялық факторлар туралы заманауи ғылыми деректерді пайдалануды көздейді. Мақалада Ресейде, Арменияда, Қазақстанда және алыс шет елдерде өндірілген шарап өнімдерін зерттеу үшін стандартта белгіленген аналитикалық әдістерді қолданудың практикалық мысалдары келтірілген.
Дәнді дақылдардың: бидай, сұлы, арпа, жүгері, бұршақ, кебек және басқа да дәнді дақылдардың ылғал-жылулық өңдеу процесін зерттеу жүргізілді. Кептіру процесін зерттеу «Бүкілресейлік жем өнеркәсібі ғылыми-зерттеу институты» ғылыми-өндірістік орталығы» АҚ сынақ зертханасында орнатылған кептіру қондырғысында жүргізілді. Дәннің сапалық сипаттамаларын зерттеу өсімдік материалдарының физикалық-химиялық талдауын, микотоксикологиясын және микробиологиясын жүргізуге мүмкіндік беретін «ВНИИКП» ҒӨО» АҚ аккредиттелген сынақ зертханасында жүргізілді.
ТОҚЫМА ЖӘНЕ КИІМ ТЕХНОЛОГИЯСЫ, ДИЗАЙН
Бұл мақалада медициналық мекемеде термиялық жарақаты бар науқастарға арналған арнайы киімді дайындау кезінде толық факторлық эксперимент бойынша оңтайлы конструктивті қосымшаларды анықтау қарастырылды. Арнайы мақсаттағы киімнің эргономикалық көрсеткіштерін бағалау үшін киімнің адам ағзасына жанасу қысымы қолданылды. Зерттеу нәтижелері бойынша толық факторлық эксперимент негізінде математикалық модель жасалды. Ұсынылған матема- тикалық модельдерге сәйкес минималды түйіспілік қысым мәндері келесі конструкциялық пара- метрлердің мәндері үшін анықталды: бекітілген гильзасы бар кесу үшін Shpr = 15 см, Pspr = 5,0 см, Pg = 9 см, Вок = 10 см; раглан жеңімен кесу үшін Shpr = 15 см, Pspr = 6 см, Pg = 10 см; бір бөлшекті жеңі бар кесу үшін Shpr = 16 см, Pspr = 6 см, Pg = 11 см.
Мақалада трансформацияланатын бөлшектердің форматұрақтылығын қалыптастыруда іш- тік материалдарды желімдеп біріктірудің сапалық көрсеткіштері зерттелді және өңдеу тәсілдері дәйектелді. Нәтижесінде, бөлшектердің құрастырылу ерекшеліктерінде форматұрақтылығын қалыптастыру және трансформацияланатын жастар жиынтығын дайындауда іштік мате- риалдарды желімдеп біріктірудің тәртіптері анықталды.
Мақалада тігістерде таралудың алдын алу үшін тоқыма материалдарының құрылымын бекіту үшін коллаген негізіндегі полимерлі композицияны қолданудың теориялық зерттеулерінің нәтижелері келтірілген. Тігін бұйымдарының тоқыма материалының бетіне қолданылатын полимерлі компо- зицияның массасын есептеу, полимерлі композиция массасының негіз бен үйрек жіптерінің радиусына және матаның бірлік құрылымының еніне тәуелділігін анықтау ұсынылған. Полимер материалының көлеміне арналған формула дайындалды, бұл дәнекер буындарының бетіне қолданылатын полимер құрамының қажетті массасын есептеуге мүмкіндік береді.
Медициналық персонал ортасында жүргізілген зерттеу V-ауырлық деңгейіндегі балалар церебральды сал ауруы бар балалар науқас адамның сапалы өмір сүруін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жетілдіріген сапаға ие және медициналық персоналдың медициналық және гигиеналық ісшараларды дұрыс жүргізуге жол ашатын киімдерге мұқтаж болып саналады.
Кинолог-фигурантты толық қорғау үшін костюмді жобалау мәселелері қарастырылады. Жоғары эргономикалық қасиеттері бар кинолог-тренер үшін ЖҚҚ ұтымды дизайнын болжау және іздеу үшін конструктивті өсімдердің мәнін оңтайландырудың математикалық моделі ұсынылған.
ISSN 2710-0839 (Online)