Жүгері шашағы сығындысын зерттеу

Жүгері шашағы пайдалы заттарға, яғни фенолдық қосылыстарға (флавоноидтар, полифенолдар, дубильдік заттар), майда және суда еритін дәрумендерге, сондай-ақ минералдарға бай. Жүгері шашағының сығындылары да дәрумендер мен минералдардың көзі ретінде денсаулыққа пайдалы және зиянды бос радикалдармен күресуге көмектесетін функционалдық тамақ өнімдерін жасау үшін қолданылады.Бұл зерттеу жүгері шашағының сулы-спиртті экстрактісінің физика-химиялық және биологиялық белсенді қасиеттерін жан-жақты зерттеуге бағытталған. Оның сүт қышқылды өнімдерінің негізгі сипаттамаларына әсерін бағалау функционалды тағам өнімдерін әзірлеудің маңыздылығын анықтауға мүмкіндік береді.Зерттеуге Түркістан облысы, Сарыағаш ауданында орналасқан «Әли» шаруа қожалығының жүгері шашағы шикізаты пайдаланылды. Жүгері шашағы сығындысындағы және оның негізінде алынған өнімдердегі биологиялық белсенді қосылыстарды және А, В тобы, D3, K дәрумендерін сандық анықтауда Жоғары тиімді сұйық хроматография-масс-спектрометрия әдістері модификацияланды. Деректер “Excel 7.0” (MS Office, АҚШ) және “Statistica 6.0” (StatSoft, АҚШ) бағдарламалық қамтамасыз етулері арқылы статистикалық өңделді.Вакуумды ультрадыбыстық экстракция әдісімен алынған 20% сулы-спирттік сығындысы жақсы нәтижелер көрсетті. Ақуыз концентрациясының мөлшері сығындымен байытылған тәжірибелік үлгідегі сынаманың бақылау үлгісімен салыстырғанда айтарлықтай өсуіне әкелді. Бұл белсендендіру жүгері шашағының аминқышқылдық құрамына оң әсер ететінін көрсетеді. Осы өзгерістер негізінде әзірленген өнімнің жақсартылған және функционалдық қасиеттерге ие екендігін қорытындылауға болады.Жүгері шашағының сулы-спирттік сығындысын қосып әзірленген «Айран» сүт қышқылды өніміне жүргізілген зерттеулер оның құрамында метилбутират (Methylbutyrate) және метилцис-11,14-эйкозадиеноат (Methylcis-11, 14-eicosadienoate) майларының болуын және оның биологиялық тиімділігін растайды.Жүгері шашағы сығындысының құрамындағы В тобы дәрумендерінің жоғары болуы оның «Айран» сүт қышқылды өнімін өндіруге арналған перспективті шикізат ретіндегі әлеуетін анықтайды. Аталған бағыт дәрумендермен және алмастырылмайтын аминқышқылдарымен байытылған отандық функционалдық сүт қышқылды өнімдері индустриясының дамуына ықпал етеді.

1. Айтбаева А.Ж., Алибеков Р.С., Фарах Б.Т. Исследование вторичных ресурсов при переработке кукурузы. Вестник Алматинского технологичес-кого университета. 2023;(2):29-37. https://doi.org/10.48184/2304-568X-2023-2-29-37

2. Айтбаева, А. Ж., Алибеков, Р. С. Использование побочных продуктов переработки зерновых культур в пищевой промышленности. // Материалы 12-й Международной научно-практической конференции “Modern directions of scientific research development” BoScience Publisher, Chicago, USA. (May 18-20, 2022): 215-217.

3. Аханова, Ж. М., Жумагазиева, А. Ж., Тургумбаева, А., & Кизатова, М. Изучение химического состава зародышей кукурузы (Zea Mays l.) методом газовой хроматографии с масс-спектрометрическим детектированием. //Фармация Казахстана. - 2020.- №6. – С. 24-28.

4. Liu, J., Wang, C., Wang, Z., Zhang, C., Lu, S., & Liu, J. The antioxidant and free-radical scavenging activities of extract and fractions from corn silk (Zea mays L.) and related flavone glycosides // Food Chemistry. - 2011. – Vol.126, №1. – Р. 261-269. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2010.11.014

5. Daud, N. M., Putra, N. R., Jamaludin, R., et al. Valorisation of plant seed as natural bioactive compounds by various extraction methods: A review. // Trends in Food Science & Technology. – 2022. – Vol.119. – Р. 201-214. https://doi.org/10.1016/j.tifs.2021.12.010

6. Tadeo, J. L., Sánchez-Brunete, C., Albero, B., & García-Valcárcel, A. I. Application of ultrasound-assisted extraction to the determination of contaminants in food and soil samples.// Journal of chromatography A. - 2010. - Vol. 1217, №16. – Р. 2415-2440. https://doi.org/10.1016/j.chroma.2009.11.066

7. Yusoff, I. M., Taher, Z. M., Rahmat, Z., & Chua, L. S. A review of ultrasound-assisted extraction for plant bioactive compounds: Phenolics, flavonoids, thymols, saponins and proteins. // Food research international. – 2022. - Vol. 157. - 111268. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2022.111268

8. Кизатова, М. Е., & Султанова, М. Ж. Обзор способа экстракции, как эффективного метода анализа. Материалы XV Международной научной конференции «Trends in the development of science and practice», 27–29 декабря. - Madrid, Spain. 2022. - С. 384.

9. Utebaeva, A., Yevlash, V., Gabrilyants, E., Abish, Z., & Aitbayeva, A. Development of kefir product with Bifidobacterium animalis Subsp. Lactis (bb-12) activated by Sanguisorba officinalis L. еxtract. // Eastern-European Journal of Enterprise Technologies. - 2024. - Vol.131, №11. https://doi.org/10.15587/1729-4061.2024.312708

10. Muda, R. J., Nurhanan, A. R., Rosli, W., Mohsin, S. Total polyphenol content and free radical scavenging activity of cornsilk (Zea mays hairs) // Sains Malaysiana. - 2012. - Vol. 41, №10. – Р. 1217- 1221.

11. Marcela, F. S., Daniela, O. D. E., Fimbres- García, J. O., et al. Corn silk-derived bioactives as polyphenol oxidase inhibitors: Mechanisms and applications in food preservation // Food Bioscience. – 2025. -106411. https://doi.org/10.1016/j.fbio2025.106411

12. Alibekov, R. S., Aitbayeva, A. Z., Khamitova, B. M., Azimov, A. M., Sulaiman, A., Mustapa Kamal, S. M., Taip, F. S. Effects of maltodextrin in freeze drying on the physical and functional properties of different type of milk powder. // Cogent Food & Agriculture. - 2025. - Vol.11, № 1. https://doi.org/10.1080/23311932.2025.2473540

13. Stobiecka, M., Król, J., & Brodziak, A. Antioxidant Activity of milk and dairy рroducts //Animals. – 2022. - Vol.12, № 3. - 245. https://doi.org/10.3390/ani12030245

14. Субботина М.А. Физиологические аспекты использования жиров в питании // Техника и технология пищевых производств. - 2009. - № 4. - С. 54–57.

15. Krekker, L. G., & Kolosova, E. V. Antioxidant activity as a functional advantage of a fermented milk product during storage // Storage and Рrocessing of Аgricultural Raw Materials. - 2022. - №2. – С.147-160. https://doi.org/10.36107/10.36107/spfp.2022.348

16. Abdizhapparova, B. T., Khanzharov, N. S., Ospanov, B. O., Pankina, I. A., Orymbetova, G. E. A way of vacuumatmospheric drying of Jerusalem artichoke tubers. // News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of Geology and Technical Sciences. - 2019. - Vol.6 (438). – P. 165-176.