Қазақстандық селекциядағы тритикале дәнінің фракциялық құрамы оның ұн тарту қасиеттерін факторы ретінде қалыптастыру

Тритикале – Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласы үшін өнімділігі мен бейімделу қабілеті жоғары, болашағы зор дәнді дақыл. Дегенмен, тритикале дәнінің ұнды өңдеуге технологиялық жарамдылығы егжей- тегжейлі зерттеуді қажет етеді. Бұл зерттеудің мақсаты – қазақстандық селекцияның тритикале дәнінің фракциялық құрамы мен оның негізгі ұн тарту сипаттамалары (күлділігі, ақтығы, ұн шығымы) арасындағы байланысты анықтау. Жұмыс шеңберінде астықтың елеуіштік талдауы, көлемі бойынша фракциялардың жіктелуі (2,8 × 20 мм, 2,5 × 20 мм, 2,2 × 20 мм, 2,0 × 20 мм және одан аз), сонымен қатар ұн тарту көрсеткіштерін зертханалық анықтау жүргізілді. Корреляциялық және регрессиялық талдаулар жүргізілді, бұл жеке фракциялардың құрамы мен ұн сапасы арасындағы тұрақты байланыстарды анықтауға мүмкіндік берді. Ірі фракциялардың (2,8×20 мм және 2,5×20 мм) үлес салмағының артуы күлділіктің азаюымен және ұнның ақтығының жоғарылауымен қатар жүретіні анықталды. Керісінше, орташа фракциялар үлесінің артуы (2,0×20 мм және 2,2×20 мм) сапа көрсеткіштерінің нашарлауымен корреляцияланады. Ең маңызды тәуелділіктер дәннің морфологиялық құрамының оның өңделу қабілетіне әсерін растайтын сызықтық регрессия теңдеулерімен берілген. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы ұн тарту мақсатында тритикале дәнін бағалау критерийлерін нақтылауда, ал практикалық маңыздылығы алынған мәліметтерді шикізатты сұрыптау мен стандарттауда, сонымен қатар селекцияда пайдалану мүмкіндігінде. Зерттеу дәнді дақылдардың сапасын бағалау технологияларын дамытуға ықпал етеді және қолданбалы және ғылыми мақсаттарда қолданылуы мүмкін.

1. Уразалиев Р. А., Айнабекова Б. А. Селекция сортов озимого тритикале для юга и юго-востока Казахстана // Достижения и перспективы развития аграрной науки в области земледелия и растениеводства: сб. пленар. докл. Междунар. науч.-практ. конф., посвященной 80-летию КазНИИЗиР. В 2 т. – Т. 2, 2014. – С. 410–412.

2. Кузнецова И. А., Никитина С. В. Мукомольные свойства озимых сортов зерна тритикале // Известия вузов. Пищевая технология. – 2020 – № 5. – С. 45–49.

3. Нурмагамбетова Г. С., Баймуханова А. Р., Мусина Ж. Т. Технологические свойства зерна тритикале казахстанской селекции продовольственного назначения // Вестник КазНАУ. – 2021. – № 3. – С. 92–98.

4. Гришина Н. Г., Лукьяненко Г. А. Мукомольные достоинства зерна тритикале // Научные труды ВНИИЗ. – 2018. – № 2(14). – С. 22–26.

5. Dziki, D., Hassoon, W. H., Kramek, A., & Krajewska, A. Grinding Characteristics of New Varieties of Winter Triticale Grain. Processes, 2023. – 11(5). – 1477. . https://doi.org/10.3390/pr11051477

6. Dziki D., Gawlik-Dziki U., Różyło R. Effect of the size of triticale kernel on milling energy consumption, flour yield and granulometric composition of flour // Powder Technology. – 2017. – Vol. 320. – P. 482–488. https://www.researchgate.net/publication/313478543_Effect_of_the_size_of_triticale_kernel_on_milling_energy_consumption_flour_yield_and_granulometric_composition_of_flour

7. ГОСТ 26361–2010. Мука. Методы определения белизны. – Взамен ГОСТ 26361–84. – М.: Стандартинформ, 2011. – 7 с.

8. Kandrokov, R. K. Influence of the Ratio of Tritical-Rye Grain Grinding Mixture on the Grain-Forming Ability and Yield of Tritical-Rye Flour. Biomedical Journal of Scientific & Technical Research, 2022. – 44(3). https://doi.org/10.26717/bjstr.2022.44.007046

9. Kryuchenko, E. V., Chernukha, I. M., Kuzlyakina, Y. A., & Zamula, V. S. Detection of unlabelled gluten in meat products and gluten-free flour by PCR and ELISA methods. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 2021. – 854(1), 012047. https://doi.org/10.1088/1755-1315/854/1/012047

10. Кандроков Р.Х., Панкратов Г.Н., Рындин А.А., Конорев П.М. Мукомольные свойства озимых сортов зерна тритикале. Хранение и переработка сельхозсырья, 2021. – №2. – С. 38-51. https://doi.org/10.36107/spfp.2021.145

11. Kandrokov, R. H., & Pankratov, G. N. Development of an efficient technological scheme for processing graintriticale in bakery flour. Rossiiskaia Selskokhoziaistvennaia Nauka, 2019. – 1(1). – С.62–65. https://doi.org/10.31857/s2500-26272019162-65

12. Погонец Е. В. Технологические достоинства зерна тритикале продовольственного назначения и разработка направлений его использования: автореф. дис. канд. техн. наук: 05.18.01 / Е. В. Погонец. – Уфа, 2015. – 24 с.

13. Жанабаева К.К., Онгарбаева Н.О., Рукшан Л.В., Есеева Г.К., Смолякова В.Л. Особенности технологических свойств зерна тритикале казахстанской селекции // Журнал инженерных и прикладных наук. – 2018. – Т. 13. – С. 8292–8299.

14. Горянина Т. А., Макушин А. Н. Качество зерна сортов озимого тритикале селекции Самарского НИИ сельского хозяйства // Аграрный научный журнал. – 2021. – № 7. – С. 4–8. DOI: 10.28983/asj.y2021i7pp4-8.

15. Жанабаева К. К., Онгарбаева Н. О., Рукшан Л. В. Исследование гранулометрического состава и качества муки из тритикала казахстанской селекции. – М.: МГУП, 2018. – 28 с.

16. Онгарбаева Н. О., Жанабаева К. К., Рукшан Л. В. Представляем тритикале казахстанской селекции. – ББК 31.19(4Беи) 43, 2018. —146 с.

17. Zhanabayeva K., Zhamalova D., Ruchkina G. [et al.] Biochemical characteristics of triticale flour formed from separate fractions on grinding grain of Kazakhstan selection // Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems. – 2020. – Vol. 12, № 6. – P. 709–711. DOI: 10.5373/JARDCS/V12I6/S20201084