Функционалдық мақсаттағы тамақ өнімдерін өндіруде солтүстік қазақстан өсімдіктерін қолдану перспективалары

Мақалада Солтүстік Қазақстанның жабайы шикізатының түйежоңышқа, шәйқурай және портулак) физика-химиялық құрамын, антиоксиданттық белсенділігін, витаминді-минералды құрамын зерттеу нәтижелері келтірілген. Бұл өсімдік шикізатында биоактивті қосылыстардың - полифенолдардың, дәрумендер мен минералдардың едәуір мөлшері бар екендігі анықталды. Полифенолдар, β-каротин антиоксидантты, иммунитетті тоқтататын қасиеттерге ие. Сондай-ақ, мақалада химиялық құрамды, оның ішінде қайталама метаболиттердің құрамын, бастапқы өсімдік шикізатының сапасы мен қауіпсіздігін бағалау нәтижелері келтірілген. Мақалада түйежоңышқа, шәйқурай және портулактың жер үсті бөліктерінің биологиялық белсенділігін зерттеу нәтижелері бар, биологиялық белсенділіктің кең спектрі бар қайталама метаболиттерді алу үшін таңдалған өсімдік шикізатын пайдалану перспективалары анықталған. Бұл зерттеулер тамақ өнеркәсібінде жергілікті өсімдіктерді пайдаланудың жаңа мүмкіндіктерін ашады. Осы өсімдіктерді адам денсаулығын жақсарту үшін табиғи антиоксиданттар мен диеталық қоспалардың көзі ретінде қолданудың орындылығы негізделген. Сондайақ, бұл өсімдіктерді организмнің жалпы жағдайын жақсарту үшін тағамдық қоспалар мен функционалды өнімдердің формулаларына біріктіру мүмкіндіктері қарастырылады. Солтүстік Қазақстан өсімдіктерінің биологиялық белсенді заттарын тамақ өнеркәсібінде қолдану өңірді дамыту және функционалдық қоректендіру ассортиментін кеңейту үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

1. Байжанова Ш., Конарбаева З., Калдыбекова Ж. Current trends in the development of functional food industry in the republic of kazakhstan and abroad //Izdenister natigeler. – 2023. – № 4 (100). – С. 268-277. doi: https://doi.org/10.37884/4-2023/29

2. Кабанова С. А. и др. Количественные показатели роста и урожайности лекарственных трав на опытной плантации в северном казахстане // Сибирский журнал естественных наук и сельского хозяйства. – 2021. – Т. 13. – № 6. – С. 88-104. doi: 10.3389/fsufs.2021.711820

3. Kumar A. et al. Improvement of a traditional orphan food crop, Portulaca oleracea L. (Purslane) using genomics for sustainable food security and climateresilient agriculture //Frontiers in Sustainable Food Systems. – 2021. – Т. 5. – Р. 711820. doi: 10.3389/fsufs.2021.711820

4. Baljak J. et al. Chemical Composition and Biological Activity of Hypericum Species—H. hirsutum, H. barbatum, H. rochelii //Plants. – 2024. – Т. 13. – №. 20. – Р. 120 https://doi.org/10.3390/plants13202905

5. Granato D. et al. Functional foods: Product development, technological trends, efficacy testing, and safety //Annual review of food science and technology. – 2020. – V. 11. – №. 1. – P. 93-118. doi.org/10.1146/annurev-food-032519-051708

6. Parvizpour S. et al. Pharmacoinformatics-based phytochemical screening for anticancer impacts of yellow sweet clover, Melilotus officinalis (Linn.) Pall //Computers in Biology and Medicine. – 2021. – V. 138.- С. 87

7. Luo K. et al. Genotypic variation in a breeding population of yellow sweet clover (Melilotus officinalis) //Frontiers in Plant Science. – 2016. – V. 7. – С. 169 https://doi.org/10.3389/fpls.2016.00972

8. Wu S., Tatsis E. C. Specialized metabolism in St John's wort //Current Opinion in Plant Biology. – 2024. – V. 82. – P. 102625. doi:10.1016/j.pbi.2024.102625

9. Калинкина Г. и др. Основы фитотерапии: //Учебное пособие. – 2014. -124c.

10. Поспелов С., Поспелова Г., Семенко M. Проблемы плантационного выращивания зверобоя продырявленного Hypericum perforatum l., //Материалы международной конференции. – 2023. – № usc1801. – C. 58-60.

11. Абдурахманов, Б. А. и др. Оптимальные условия очистки и сушки сухого экстракта зверобоя из надземной части Hypericum scabrum и Hypericum perforatum //Химико-фармацевтический журнал. – 2023. – Т. 57. – №. 5. – С. 24-29. doi:10.30906/0023-1134-2023-57-5-24-29

12. Буданцев А. Л. и др. Биологическая активность Hypericum perforatum L. (Hypericaceae): обзор //Фармация и фармакология. – 2021. – Т. 9. – №. 1. – С. 17-31.

13. Myrzasheva A. R. et al. Бақша қараот (Portulaca oleracea L.) ультрадыбыстық экстрактымен тазартқыш-пенканың антиоксиданттық белсенділігі мен қауіпсіздігін анықтау //Bulletin of the Karaganda University “Biology medicine geography Series”. – 2024. – №. 3 (115). – P. 118-126 б. doi:10.53511/pharmkaz.2022.50.80.023

14. Умаров М. У. и др //ТАЛЛАМ Учредители: Академия наук Чеченской Республики. – № 4. – С. 7-10. doi:10.25744/tallam.2021.25.4.001

15. Lakhman S., Murzello A., Gueits P. G. Physical Activity and Dietary Interventions for Mental Health in Ageing and Longevity //Brain and Mental Health in Ageing. – Cham: Springer Nature Switzerland, 2024. – Р. 69-93. DOI: 10.1007/978-3-031-68513-25

16. Технический регламент Таможенного союза ТР ТС 021/2011 «О безопасности пищевой продукции». – М.: Стандартинформ, 2011.

17. ОФС.1.5.3.0009.15 «Определение содержания тяжелых металлов и мышьяка в лекарственном растительном сырье и лекарственных расти тельных препаратах». – М.: Федеральная служба по контролю за продуктами и лекарствами, 2015.

18. ОФС.1.5.3.0011.15 «Определение содержания остаточных пестицидов в лекарственном растительном сырье и лекарственных растительных препаратах». – М.: Федеральная служба по контролю за продуктами и лекарствами, 2015.

19. ОФС.1.5.3.0001.15 «Определение содержания радионуклидов в лекарственном растительном сырье и лекарственных растительных препаратах». – М.: Федеральная служба по контролю за продуктами и лекарствами, 2015.

20. Михайлова Е. В., Новиков С. В. Определение тяжелых металлов и пестицидов в лекарственном растительном сырье: Методические рекомендации // Фармацевтическая химия. – 2018. – Т. 72, № 4. – С. 234–240.