Жүнді табиғи бояулармен бояу процесін жетілдіру

   Бұл мақалада алюминий, темір және мыс тұздарын мордант ретінде пайдалана отырып, түссіздендіріленген-ағартылған жүн талшықтарын табиғи бояғыштармен бояу процесі сипатталған (киннабарды бояу процесінің колористикалық ерекшеліктері зерттелген). Бояу процесі үш түрлі реттілікпен жүргізілді: морданттармен алдын ала өңдеу, содан кейін табиғи бояу ерітіндісінде бояу (I); бояғыш пен мордант ерітіндісінде бір ванналы бояу (II); табиғи бояу ерітіндісінде бояу, содан кейін морданттармен өңдеу (III). Бояу тізбегінің бояу сапасына әсері зертханалық колориметрде D65 стандартты жарықтандыруымен анықталған деректермен бағаланды. Мақалада жүнді Madder (Rubia tinctorum L.), куркума (Cúrcuma lónga) және кармин (Minium - cinnabar) табиғи бояғыштарымен бояу процестерінің технологиялық сымдардағы тұздық тұздарының болуы мен орнына тәуелділігі көрсетілген. Маддер бояғышының өзі алтын түс береді, ал мыс сульфаты мен темірдің қатысуымен бозғылт қоңыр түс береді, ал калий бихроматы ашық қанық қызыл түс береді. Жүнді карминдік бояғышпен мордант ретінде темір және мыс тұздары қатысында бояғанда, карминді жүн тұзсыз боялғанға қарағанда бояу әдісіне байланысты 1,5-2,5 есе қарқынды қою қызыл түс береді. Табиғи бояғыштармен жүн талшығында алынған түстердің беріктігі мен түс параметрлеріне бояу процесінің рН әсер ететінін ескере отырып, түс қарқындылығының ортаның рН-ға тәуелділігі зерттелді. Жүн талшығы мен табиғи бояғыштар арасындағы байланыстың пайда болу сипатын анықтау үшін боялмаған жүн талшығымен салыстырғанда зерттелетін бояғыштармен боялған үлгілерге ИҚ-спектрлік талдау жүргізілді.

1. Safapour S., Sadeghi-Kiakhani M. “Chitosan-cyanuric chloride hybrid as an efficient novel bio-mordant for improvement of cochineal natural dye absorption on wool yarns” Vol.10, Issue 1, 2(2019): pp. 81-88.

2. Amirova N.S. “Possibility of silk coloring by natural dyes Vienna «European Science review»” Vol. no.9 (2016): рр. 173-176.

3. Rather L.J., Shahid-ul-Islam, Shabbir M. “Adhatoda vasica in Conjunction with Binary Combinations of Metal Salts and Biomordants as an Effective Textile Dye to Produce novel Shades on wool Journal of Natural Fibers” Vol.15, Issue 4, 4 (2018): рр. 611-623.

4. Islamova Z.Sh., Nabieva I.A., Mirataev A.A. “Cold dyeing of wool fabric” AIP Conference Proceedings, 24 January (2022): pp. 1-6.

5. Амирова Н.С. “Possibility of silk coloring by natural dyes Vienna «European Science review»” Vol. 9. (2016): pp. 173-176.

6. Ashis K. S., Priti A. “Application of natural dyes on tetiles” Indian Journal of Fibre & Textile Research. Vol. 34 (2009): pp. 384-399.

7. Шагина Н.А., Азимова Ф.Ш. Способ крашения шубной овчины растительным красителем зверобоя по алюминиевой протраве. Кожевенно-обувная промышленность. - 2012. - № 2. С. 43- 44.

8. Bouzidi A., Baaka N., Salem N., Mhenni M. F., Mighri Z. “Limoniastrum monopetalum stems as a new source of natural colorant for dyeing wool fabrics” Fiber. and Polym. Vol 17, no.8 (2016): рр. 1256-1261.

9. Rather Luqman Jameel, Shahid-ul-Islam, Mohammad Faqeer. “Study on the application of Acacia nilotica natural dye to wool using fluorescence and FT- IR spectroscopy” Fiber. and Polym. Vol 16. no.7 (2015): рр.1497-1505.

10. Eser F., Onal A. “Dyeing of wool and cotton with extract of the nettle (Urtica dioica L.)” J. Natur. Fibers. Vol 12. no.3 (2015): рр. 222-231.

11. Khan S.A., Shahid-ul-Islam, Shahid M., Khan M.I., Yusuf M., Rather L.J., Khan M.A., Mohammad F. “Mixed metal mordant dyeing of wool using root extract of rheum emodi (Indian Rhubarb/Dolu) ” J. Natur. Fibers. Vol 12. no. 3 (2015): рр. 243-255.

12. F.Eser, M.Tutak, A.Onal, B.Meral. “Dyeing of wool and cotton fabrics with leaves of apple (Malus domestica) tree” J. Natur. Fibers. Vol 13. no.3 (2016): рр. 289-298.

13. The Investigation of Antifungal Activity and Durability of Natural Silk Fabrics Dyed with Madder and Gallnut. [Электронный ресурс]. Режим доступа: www.researchgate.net.

14. Абдукаримова М.З., Набиева И.А., Расулова К.М. Теоретические основы отделочных волокнистых материалов // Учебник, Ташкент.: «Типография ТТЭСИ», 2020.- 337 с.

15. Азимова Ф.Ш. Исследование влияния минеральных протрав на процесс крашения шерстяной пряжи растительным красителем // Вестник ДГТУ. Технические науки. - №13. - 2007. - С. 102-104.

16. Amin Meftahi, Mohammad Ehsan Momeni Heravi, Saeedeh Jafari Shabazi, Somayeh Alibakhshi, Mahshad Kashef. “Application of nanogold in woolen textiles dyeing” Journal of Ultrafine Grained and Nanostructured Materials. Vol. 55. no.1 (2022): pp. 65-69.

17. Инструкция по пользованию. Compyuter color matching system operation and maintenance manual. Korea industrial technology ODA. 2012. P.79.

18. Исламова З.Ш., Амирова Н.С., Набиева И.А. Возможность окрашивания шерсти природными красителями // ВЕСТНИК Санкт- Петербургского государственного университета технологии и дизайна № 2 2020-с. 99-102 стр.

19. Амирова Н.С. Разработка эффективных процессов получения насыщенных и прочных окрасок на натуральном шелке. дисс. канд. техн. наук – Ташкент 2010. -121 с.

20. Madhu V, Sivakalai M, Kalarical Janardhanan S, Madurai SL. A new-fangled horizon in leather process to sidestep toxic chrome and formaldehyde using hyperbranched polymer. Chemosphere. 2022 Oct;304:135355. doi: 10.1016/j.chemosphere.2022.135355. Epub 2022 Jun 14. PMID: 35714952.

21. Huang X, Chen Y, Sun D, Ma H, Wang G, Dong X. Degradation of organic dye wastewater by H₂ O₂ -enhanced aluminum carbon micro-electrolysis. Environ Sci Pollut Res Int. 2022 Oct;29(48):72586-72597. doi: 10.1007/s11356-022-20814-w. Epub 2022 May 24. PMID: 35608760.

22. Vidal J, Villegas L, Peralta-Hernández JM, Salazar González R. Removal of Acid Black 194 dye from water by electrocoagulation with aluminum anode. J Environ Sci Health A Tox Hazard Subst Environ Eng. 2016;51(4):289-96. doi: 10.1080/10934529.2015.1109385. Epub 2016 Jan 8. PMID: 26745322.