Азық-түлік қауіпсіздігін нығайту үшін үлкен деректер мен жасанды интеллектті пайдалану: технологиялық және құқықтық тәсілдер

Мақалада үлкен деректер мен жасанды интеллект негізіндегі заманауи технологиялық шешімдердің тағам қауіпсіздігі мен өнімді қадағалаудағы рөлі қарастырылған. Қазақстан, Еуразиялық экономикалық одақ және Еуропалық одақ аясындағы құқықтық режимдер мен олардың қолдану талаптарына талдау жасалды. Зерттеу әдіснамасы - нормативтік актілер мен халықаралық стандарттарға, сондай-ақ ғылыми жарияланымдарға негізделген нарративтік шолу. HACCP жүйесіне цифрлық технологияларды енгізу, тәуекелдерді басқару, дербес деректерді қорғау, алгоритмдердің ашықтығы мен киберқауіпсіздік мәселелеріне ерекше назар аударылған. ISO 22000 және ISO 22005 стандарттарының GS1 EPCIS, IoT сенсорлары және машиналық оқыту алгоритмдерімен үйлесімі қауіпті факторларды жедел анықтауға және өнімді тиімді кері қайтарып алуға мүмкіндік беретіні көрсетілді. Авторлар «compliance by design» тәсілі негізінде құқықтық және технологиялық шешімдерді біріктірудің маңыздылығын көрсетті. Ғылыми мақала ИРН AP23489796 «Үлкен деректердің (Big Data) құқықтық режимін реттеу мәселелері: отандық және халықаралық тәжірибе» жобасы бойынша Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің ғылым комитеті қаржыландырған 2024-2026 жж. арналған ғылыми және ғылыми-техникалық бағдарламаларды қаржыландыру шеңберінде дайындалған.

1. Регламент (ЕС) 2017/625 Европейского Парламента и Совета от 15 марта 2017 «Об официальном контроле и других официальных мероприятиях, проводимых с целью обеспечения применения пищевого и кормового законодательства, санитарных норм и правил о благополучии животных, здоровье растений и средствах защиты растений». –- [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://fsvps.gov.ru/files/reglament-es-2017-625-evropejskogo-parlamen/.

2. D. Sedik «Food Safety Control in the EU and EAEU», University of Halle, 2016.

3. Barcoding.com Blog, «How Data Capture Tech is Modernizing the Food Supply Chain», 2022.

4. Технический регламент Таможенного союза ТР ТС 021/2011 «О безопасности пищевой продукции». Москва: ЕЭК, 2011 - [Электронный ресурс]. – 2025- URL: http://www.eurasian-commission.org (дата обращения: 14.06.2025).

5. Закон Республики Казахстан «О персональных данных и их защите» от 21.05.2013 № 94-V. [Электрондық ресурс]. – 2025- URL: https://adilet.zan.kz (дата обращения: 14.06.2025).

6. Искусственный интеллект меняет подход к производству мороженого в Казахстане. – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://agronews.com/kz/ru/news/breaking-news/2025-0528/59225#:~:text=%D0%A1%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%BE%20%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC%20%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B9%20%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8%20%D0%B7%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C,%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9%2C%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%20%D0%B8%20%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%85%20%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9

7. Искусственный интеллект, большие данные и блокчейн в безопасности пищевых продуктов – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.researchgate.net/publication/356357841_Artificial_intelligence_big_data_and_blockchain_in_food_safety

8. Выявление фальсификации пищевых продуктов с помощью анализа данных на основе искусственного интеллекта –[Электронный ресурс]. – 2025-URL: https://www.labmanager.com/detecting-food-fraud-through-ai-powered-data-analysis-30680

9. Технический регламент Таможенного союза ТР ТС 021/2011 «О безопасности пищевой продукции» (ЕАЭС) – [Электронный ресурс]. – 2025-URL: https://eec.eaeunion.org/comission/department/deptexreg/tr/PischevayaProd.php

10. Data Protection Regulation (GDPR) – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://gdpr-info.eu/

11. ISO 22000:2018. Food safety management systems - Requirements for any organization in the food chain. Geneva: ISO, 2018. –[Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.bsigroup.com/globalassets/localfiles/en-ae/iso22000/guide-to-iso-22000/

12. Соответствие требованиям директивы кибербезопасности EU NIS 2 –[Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.h-x.technology/ru/services/nis-2-cybersecurity-directive-ru

13. Храмов Александр Алексеевич. Инновационные технологии в эпоху цифровой трансформации: анализ и перспективы // Journal of Monetary Economics and Management. 2024. №8. [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://cyberleninka.ru/article/n/innovatsionnye-tehnologii-v-epohu-tsifrovoy-transformatsii-analiz-i-perspektivy (дата обращения: 14.10.2025).

14. Thomas Fox. Compliance by Design: Future-Proofing Your Product Oversight and Governance – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.linkedin.com/pulse/compliance-design-future-proofing-your-product-oversight-thomas-foxonjtc

15. СТ РК ISO 22000-2019 и HACCP – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: http://abc-cert.kz/haccp.

16. Интернет вещей и новые решения для современных цепочек поставок: адаптация к изменениям рынка – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://apni.ru/article/2045-internet-veshhej-i-novye-resheniya-dlya-sovremennyh-czepochek-postavok-adaptacziya-k-izmeneniyam-rynka

17. GS1 2025: Прокладывая мосты в будущее глобальных стандартов – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://standard.kz/ru/post/2025_05_gs1-2025-prokladyvaia-mosty-v-budushhee-globalnyx-standartov-301

18. Gálvez J. F., Mejuto J. C., Simal-Gándara J. Future challenges on the use of blockchain for food traceability analysis // Trends in Analytical Chemistry. 2018. Vol. 107. P. 222–232. DOI: 10.1016/j.trac.2018.08.001.

19. Электронный нос: перспективный многофункциональный прибор – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://habr.com/ru/companies/first/articles/695986/

20. Are You Ready for GDPR? – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.gartner.com/smarterwithgartner/ready- guide-to-gdpr

21. Codex Alimentarius –[Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.fao.org/food-safety/food-control-systems/policy-and-legal-frameworks/codex-alimentarius/ru/

22. FSMA 204 и безопасность пищевых продуктов: проверка требований соответствия [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://rfxcel.com/ru/fsma-204-data-carrier/

23. Пять примеров успешного использования ИИ на производстве - [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://habr.com/ru/articles/727358/

24. Повышайте лояльность клиентов с помощью интеллектуальной упаковки – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://remos.ru/blog/a-blog-aboutpackaging/market-ing/povyshayte-loyalnost-klientov-s-pomoshchyu-intellektualnoy-upakovki/

25. Компании по отслеживанию морепродуктов объединяются, чтобы упростить обмен данными и улучшить стандарты прослеживаемости морепродуктов – [Электронный ресурс]. – 2025- URL: https://www.global-seafood.org/advocate/topic/gdst/