Оңтүстік және солтүстік өңірлердегі кадеттердің антропометриялық типологиясы мен жалпы білім беретін мектеп оқушыларының көрсеткіштерінің салыстырмалы талдауы

Мақалада Қазақстан Республикасының оңтүстік және солтүстік аймақтарындағы кадеттердің физикалық даму көрсеткіштерін салыстырмалы түрде талдау негізінде олардың антропометриялық типологиясын әзірлеу мәселесі қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – кадеттердің морфофункционалдық параметрлерінің ерекшеліктерін айқындап, олардың аймақтық айырмашылықтарын анықтау арқылы әскери оқу орындарында білім алатын курсанттарға арналған формалық киім үлгілерін жобалауға қажетті антропометриялық сипаттамалар құрылымын жасау. Зерттеу барысында 16–17 жастағы кадеттердің негізгі антропометриялық көрсеткіштері өлшенді. Әскери лицей тәрбиеленушілерінің өлшемдік типологиясын анықтау үшін математикалық статистика және кластерлік талдау әдістері қолданылды. Антропометриялық көрсеткіштерді талдау нәтижесінде Қазақстан Республикасының әртүрлі аймақтарында тәрбиеленіп жатқан кадеттердің физикалық даму деңгейінде елеулі айырмашылықтар бар екендігі анықталды. Конституциялық типтердің аймақтық-климаттық ерекшеліктермен байланысы көрсетілді. Зерттеу нәтижелері практикалық маңыздылығымен ерекшеленеді және жеңіл өнеркәсіп пен тоқыма өндірісінде Қазақстан Республикасы әскери лицейлерінің оқушыларына арналған формалық киімдерді жобалау мен дайындау үдерісінде қолданылуы мүмкін. Алынған ғылыми қорытындылар ұлттық өлшемдік стандарттарды әзірлеуге негіз бола отырып, әскери киім өндірісін жаңғыртуға және оның сапасын арттыруға септігін тигізеді. Бұл өз кезегінде әскери оқу орындарының тәрбиеленушілерінің антропометриялық ерекшеліктерін есепке алуға мүмкіндік береді.

1. Ахметова С., Турсумбаева М. Оценка биоклиматических условий Западного Казахстана // Journal of Geography and Environmental Management. – 2023. – Т. 69, № 2. – URL: https://doi.org/10.26577/JGEM.2023.v69.i2.07

2. Хайбуллина Ж., Амантайкызы А., Арипханова А. и др. Влияние изменения климата и водообеспеченности на социально-экономические аспекты и здоровье населения в Аральском районе Кызылординской области, Казахстан // Центральноазиатский журнал исследований водных ресурсов. – 2022. – Т. 8, № 3. – С. 79–111. – URL: https://doi.org/10.29258/CAJWR/2022-R1.v8-1/79-111.rus

3. Нурмадиева Г.Т., Жетписбаев Б.А. Влияние экосистемы на здоровье человека в промышленно развитых регионах Казахстана: обзор литературы // Наука и здравоохранение. – 2018. – Т. 20, № 4. – С. 107–132.

4. Gordon C.C., Bradtmiller B. Anthropometric Survey of U.S. Army Personnel. – 2012. – Defense Technical Information Center (DTIC). – Tech. Report ADA611869.

5. Gordon C.C. et al. 1988 Anthropometric Survey of U.S. Army Personnel: Summary Statistics Interim Report. – 1989. – DTIC. – Tech. Report ADA209600.

6. Ashdown S.P., Dunne L. Anthropometric methods for the successful design of military clothing and equipment // Handbook of Military Textiles. – Cambridge: Woodhead Publishing, 2012. – P. 37–54.

7. Yan S., Wirta J., Kämäräinen J.K. Anthropometric clothing measurements from 3D

8. Body scans // Machine Vision and Applications. – 2019. – Vol. 31, № 1. – P. 1–16. – DOI: https://doi.org/10.1007/s00138-019-01054-4

9. Becker C. et al. NATO Research Task Group: 3D Scanning for Clothing Fit and Logistics. – NATO Science & Technology Organization, 2017. – Tech. Report HFM-RTG-252.

10. Teng J.G., Fok S.L. Prediction of military combat clothing size using decision trees and 3D body scan data // Applied Ergonomics. – 2021. – Vol. 93. – Article 103082. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.apergo.2021.103082

11. Ballester A. et al. Anthropometry model generation based on ANSUR II database // International Journal of Digital Human. – 2016. – Vol. 1, № 1. – P. 21– 40.

12. Simmons K.P., Istook C.L. Body measurement techniques: comparing 3D body-scanning and anthropometric methods for apparel applications // Journal of Fashion Marketing and Management. – 2003. – Vol. 7, № 3. – P. 306–332.

13. Imaoka H. et al. 3D anthropometric algorithms for the estimation of measurements required for specialized garment design // Expert Systems with Applications. – 2017. – Vol. 85. – P. 336–345. – DOI: https://doi.org/10.1016/j.eswa.2017.05.022

14. Балтаева А.У. и др. Оценка гармоничности физического развития школьников города Алматы // Вестник КазНМУ. – 2019. – № 1. – С. 361–364.

15. Джайнакбаев Н.Т., Оракбай Л.Ж., Вдовцев А.В. Показатели физического развития школьников г. Нур-Султана // Вестник КазНМУ. – 2020. – № 3. – С. 244–246.

16. Кабиева С.Ж., Мукатаева Ж.М., Даирбаева Д.Ж. Особенности физического развития школьников 7–15 лет г. Павлодара // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина. – 2014. – № 2 (81). – С. 56–63.

17. Кожанов В.В. и др. Характеристика физического развития школьников города Шымкент // Педиатрия и детская хирургия. – 2018. – № 3(93). – С. 31–37.

18. Алдибекова Г.И., Абдрахманова С.Т., Лим Л.В. и др. Оценка физического развития детей дошкольного возраста Республики Казахстан и сравнительный анализ за последние 30 лет // Педиатрия и детская хирургия. – 2020. – Т. 2, № 100. – С. 23–27; Медицина и экология. – 2017. – № 4. – С. 55–61.

19. Павловская В.С., Калишев М.Г., Рогова С.И. Многолетняя динамика изменений антропометрических показателей школьников // Гигиена и санитария. – 2020. – Т. 99, № 3. – С. 286–290. – DOI: 10.47470/0016-9900-2020-99-3-286-290.

20. Базарбаева С.М., Динмухамедова А.С., Айзман Р.И. Региональные морфофункци-ональные особенности развития студентов казахской национальности // Гигиена и санитария. – 2019. – Т. 98, № 4. – С. 449–454.

21. Нуртазин С.Т. и др. Антропометрические особенности юношей казахов, обучающихся в г. Алматы // Казахский национальный университет им. Аль-Фараби. – Алматы.

22. Жанабаев Н.С. и др. Использование международных критериев для оценки физического развития первоклассников Южно-Казахстанской области Республики Казахстан // Экология человека. – 2017. – № 2. – С. 32–38.

23. Абильдина А.С. Совершенствование комплексной программы укрепления здоровья казахстанских школьников с использованием концепции Всемирной организации здравоохранения: дис. докт. филос. (PhD): 8D10103. – Астана, 2023. – 112 с.