Үлкен сүйелшөп (Chelidonium majus L.) майлы экстрактымен спрейдің оңтайлы құрамын таңдау

Қазақстанның 2026 жылға дейінгі денсаулық сақтауды дамыту тұжырымдамасына сәйкес, отандық дәрілік заттардың үлесін 30%-ға дейін арттыру көзделген. Осы бағытта Үлкен сүйелшөп (Chelidonium majus L.) өсімдігінен дәрілік заттар өндіру маңызды. Бұл өсімдік ежелден тері ауруларын, әсіресе вирустық герпесті, экземаны және сүйелді емдеу үшін қолданылып келеді. Оның құрамындағы биологиялық белсенді заттар қабынуға қарсы және бактерияға қарсы әсерге ие, сондай-ақ қатерлі ісіктердің өсуін тежеу қасиеті анықталған. Үлкен сүйелшөптің негізінде спрей түріндегі дәрілік форма жасау, тері ауруларын тиімді емдеуді қамтамасыз ететін перспективалы бағыттардың бірі болып табылады. Зерттеу жұмысы С.Д.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ Б.Атчабаров атындағы іргелі және қолданбалы медицина ғылыми-зерттеу институтында жүргізілді. Қажетті эмульгаторды таңдау – майлы экстрактыға эмульгаторды қосқанда, ерітінді компоненттерінің бірігуі және 1 тәулікте түзілген шөгінді мөлшері мен оны шайқағанда оңай бастапқы қалпына келуіне байланысты таңдалды. Зерттеу барысында 7 түрлі эмульгатор сыналды. Дұрыс таңдалған эмульгатормен майлы экстрактымен спрейдің бірнеше үлгісінің құрамдары жасалынды. Оңтайлы спрей құрамын таңдау ҚР МФ-дағы әдістермен жүргізілді. Нәтижесіне келсек спрей жасау үшін майлы экстрактқа үйлесімді эмульгатор таңдау мақсатында бірнеше нұсқа сыналды, олардың ішінде ең жақсы нәтиже Твин-80 негізіндегі композиция көрсетті. Бұл эмульгатор құрамдас бөліктерді жылдам эмульсиялап, түссіз, біртекті жүйе түзді және сақтау кезінде түзілген тұнба шайқағаннан кейін оңай қалпына келтірілді. Басқа эмульгаторлар біртекті жүйе құра алмады немесе тұрақтылығы төмен болды, сондықтан зерттеу үшін Твин-80 негізіндегі композиция таңдалды. Үлкен сүйелшөп майлы экстракты негізінде спрей жасау үшін түрлі көмекші заттар сыналды, олардың ішінде 8-композиция оңтайлы деп танылды. Бұл композиция ПЭО негізінде жасалып, суыққа және термиялық тұрақтылық сынақтарынан сәтті өтті, органолептикалық қасиеттерін сақтап, шөгінді түзілуін болдырмады. Қалған композициялар тұрақтылық, рН немесе консистенция бойынша талаптарға сәйкес келмеді, сондықтан әрі қарай зерттеу 8-композициямен жалғастырылды.

1. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № 945 қаулысы.

2. Вирус простого герпеса // Всемирная организация здравохранения URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/herpes-simplex-virus (дата обращения: 12.12.2024).

3. Гладышев В. В. и др. Аптечная технология лекарств. Модуль 2:[Пособие к практ. занятиям и самостоятельной работе студентов]. – 2015.

4. Белоусова Т. А., Каиль-Горячкина М. В. Принципы лечения дерматозов сочетанной этиологии //РМЖ. – 2016. – Т. 24. – №. 10. – С. 613-17.

5. Хамзина Г. Х., Тухбатуллина Р. Г. Чистотел большой как источник БАВ в биотехнологии (обзор литературы). – 2021.

6. Коротких М.О., Романенко Е.П., Тихова В.Д., Ткачев А.В. Исследование экстрактов чистотела (Chelidonium majus L.) методом ЯМР 1H// Химия растительного сырья. – 2023. – №1. – С.101-114.

7. Чистотел большой, Желтомолочник, (Chelidonium majus L.) // Грибы Казахстана URL: https://fungi.su/articles. (дата обращения: 15.12.2024).

8. Зыкова И., Ефремов А. Компонентный состав эфирных масел дикорастущих лекарственных растений флоры Сибири. – Litres, 2022.

9. Достемесова А. Б. и др. Исследование эталонных участков растительного покрова с участием лекарственного вида chelidonium majus l. в условиях Кунгей Алатау //Вестник КазНУ. Серия биологическая. – 2024. – Т. 99. – №. 2. – С. 38-54.

10. Zielińska S., Jezierska-Domaradzka A., Wójciak-Kosior M., Sowa I., Junka A., Matkowski A.M. Greater Celandine's Ups and Downs-21 Centuries of Medicinal Uses of Chelidonium majus From the Viewpoint of Today's Pharmacology // Front. Pharmacol., 2018. – P. 299. doi: 10.3389/fphar.2018.00299.

11. Рощин И. Целительный чистотел. – 2020. – Т. 8. – 17 с.

12. Жалсрай А., Санжиева Л.Ц. Изучение нейропротективного действия экстракта чистотела большого (Chelidonium majus L.) in vitro. // Acta Biomedica Scientifica. – 2019. –T. 4(2). – C. 106- 113.

13. Mustafa B. et al. Medical and food ethnobotany among Albanians and Serbs living in the Shtërpcë/Štrpce area, South Kosovo //Journal of Herbal Medicine. – 2020. – Т. 22. – С. 100344.

14. Maji A. K., Pratim Banerji P. B. Chelidonium majus L.(greater celandine)-a review on its phytochemical and therapeutic perspectives. – 2015.

15. Mustafa B. et al. Medical and food ethnobotany among Albanians and Serbs living in the Shtërpcë/Štrpce area, South Kosovo //Journal of Herbal Medicine. – 2020. – Т. 22. – С. 100344.

16. Рузиева И. Г., Кароматов И. Д. Перспективное средство фитотерапии чистотел //Биология и интегративная медицина. – 2018. – №. 2. – С. 75-90.

17. Ibrahim S. A. Spray-on transdermal drug delivery systems //Expert opinion on drug delivery. – 2015. – Т. 12. – №. 2. – С. 195-205.

18. Сливкин А. И. и др. Полимеры в фармацевтической технологии. – 2020.

19. Кунгуров Н. В. и др. Перспективы разработки инновационного наружного средства терапии дерматозов //Успехи современного естествознания. – 2016. – №. 12. – С. 14-19.

20. Марченко Л., Русак А., Смехова И. Технология мягких лекарственных форм. Учебное пособие. – Litres, 2022.