Сүт құрамындағы зиянды заттардың мөлшерін төмендету үшін қондырғыны жетілдіру

Бұл мақалада адсорбция әдісімен қондырғыны жетілдіру арқылы сүттегі радионуклидтер мен ауыр металл тұздарының мөлшерін төмендету қарастырылады. Сүт – биологиялық және тағамдық құндылығы жоғары бағалы тағам. Оның құрамында адам ағзасына қажетті ақуыздар, майлар, дәрумендер мен микроэлементтер бар, бұл оны күнделікті диетаның маңызды бөлігіне айналдырады. Алайда, экологиялық тұрақсыздық пен қоршаған ортаның техногендік ластануы жағдайында сүт өнімдерінде адам денсаулығына қауіп төндіретін улы заттар, соның ішінде радионуклидтер мен ауыр металл тұздары болуы мүмкін. Сүтті зиянды ластаушы заттардан тазартудың тиімді әдістерін жасау өзекті міндет болып саналады. Бұл зерттеу жұмысында сүттегі зиянды заттардың құрамын азайтуға арналған адсорбция әдісіне негізделген эксперименттік қондырғыны жетілдіру ұсынылған. Адсорбция жағдайында оңтайлы параметрлер мен табиғи сорбенттерді таңдау бойынша зерттеулер жүргізілді. Сұйық тамақ өнімдерін тазарту қондырғысын жетілдіру сұйықтықтың өту схемасын (әр түрлі комбинациядағы бір, екі немесе үш баған арқылы) өзгерту мүмкіндігін жүзеге асырумен қатар, тазарту процесін, ластану деңгейін және улы заттардың түрін реттеуге мүмкіндік береді. Адсорбция әдісі ақуыздар, витаминдер және микроэлементтер сияқты құнды қоректік заттарды бұзбай зиянды заттарды жоюды қамтамасыз етеді. Қондырғыны орнату күрделі автоматиканы қажет етпейді және оған техникалық қызмет көрсету жеңіл, яғни оны зертханалық жағдайда пайдалануға жарамды келтіреді. Қол жетімді және арзан табиғи сорбенттерді пайдалану тазалау процесінің құнын төмендетеді.

1. Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана Экономический курс Справедливого Казахстана. [Электронный ресурс.] URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-ekonomicheskiy-kurs-spravedlivogo-kazahstana-18588 (дата обращения: 13.03.2025).

2. Кудеринова Н.А., Какимов А.К., Кудеринов С.М., Толеубекова Ж.З., Исабекова К.С. Радиоэкологическая обстановка территорий, прилегающих к Семипалатинскому испытательному полигону / Интерэкспо ГЕО-Сибирь-2015. XI Междунар. Науч. конгр.: «Недро-пользование. Горное дело. Направления и технологии поиска, разведки и разработки месторождений полезных ископаемых. Геоэкология»: сб. материалов в 3 т. - Новосибирск: СГУГиТ, 2015. Т.1. – С. 200-206.

3. Гаврилова Н.Б. Гигиенические основы питания и контроля качества пищи // Учебное пособие, 1998. – С. 124-148.

4. Kakimov, A., Jilkisheva, A., Mayorov, A., Zharykbasova, K., Kakimova, Z., Mirasheva, G., Zharykbasov, Y., Zolotov, A., & Yessimbekov, Z. Developing the process parameters of milk pasteurization for reducing the concentration of toxic elements and radionuclides // ARPN Journal of Engineering and Applied Sciences. 14(13). 2019. – P. 2443-2447.

5. Моллобаева Д.С., Пономарёва Е.В. Исследования швейцарских ученых о пользе молока и молочных продуктов // Электронный научно-методический журнал Омского ГАУ. – 2016. - №4 (7) октябрь-декабрь. – 4 с.

6. Алиев М.М., Байрамова А.Г., Ибрагимова Л.Р. Качество молока при получении его в санитарных условиях / The XXIX International Scientific and Practical Conference «Trends in science and practice of today», July 26-29, 2022, Stockholm, Sweden. – С.15-18.

7. Choudhary M., Peter C., Shukla S.K., Govender P.P., Joshi G.M., Wang R. Environmental issues: A challenge for wastewater treatment. In Green Materials for Wastewater Treatment; Springer: Berlin/Heidelberg, Germany, -2020. – P. 1-12.

8. Sharahi F.J., Shahbazi A. Melamine-based dendrimer amine-modified magnetic nanoparticles as an efficient Pb (II) adsorbent for wastewater treatment: Adsorption optimization by response surface methodology. Chemosphere 2017, 189, – P. 291-300.

9. Forcada, Sergio, Mario Menéndez-Miranda, Carlos Boente, José Luis Rodríguez Gallego, José M. Costa-Fernández, Luis J. Royo, and Ana Soldado. 2023. “Impact of Potentially Toxic Compounds in Cow Milk: How Industrial Activities Affect Animal Primary Productions.” Foods 12(8). doi:10.3390/foods12081718. – 17 p.

10. Pietrzak-Fiećko R., Smoczyń̃ski S. Evaluation of Cs-137 Content in Powdered Cow Milk form Four Regions Of Poland // Polish J. of Environ. Stud. – 2009 – Vol. 18, No.4. – P. 745-748.

11. Sarsembayeva N.B. Abdigaliyeva T.B., Utepova Z.A., Biltebay A.N., Zhumagulova S.Zh. Heavy metal levels in milk and fermented milk products produced in the Almaty region, Kazakhstan // Veterinary World. 2020. № 4 (13). – P. 609-613.

12. Bueno P.D.L.C., Gillerman L., Gehr R., Oron G. Nanotechnology for sustainable wastewater treatment and use for agricultural production: A comparative long-term study. Water Res. 2017, 110, – P. 66-73.

13. Патент РК № 30570, G01N 15/00 Стенд для моделирования фильтрации жидкостей. Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Государственный университет им. Шакарима города Семей", 2014/1842.1, 16.11.2015, бюл. №11.

14. Базанова А.К., Какимов А.К., Ибрагимов Н.К., Муратбаев А.М. Сұйық тамақ өнімдерін улы заттардан тазартуға арналған қондырғы // Қазақстан-тоңазыту – 2025: XIV халықаралық ғылыми-техникалық конференция баяндамаларының жинағы. – 2025, 29-30 сәуір. – Б. 30-33.

15. Базанова А.К., Какимов А.К., Еренгалиев А.Е., Лобасенко Б.А., Ибрагимов Н.К., Муратбаев А.М. // Современнные подходы к снижению содержания радионуклидов и солей тяжелых металлов в жидких пищевых продуктах с использованием адсорбционных технологий: Аналит. обзор. – Семей: “Pro100Print”, 2025. – 67 с.