Қауыннан кептірілген –қақталған өнімдерді әзірлеу үдерісін зерттеу

Қазақстанда бау-бақша дақылдарын өсірумен негізінен шаруа, фермер қожалықтары мен жеке кәсіпкерлер айналысады, ал тұрғындар өз бақшалары мен саяжайларында өсіреді және бұлардың міндеті өсірілген жемістерді, көкөністер мен көктерді сақтау және өңдеу болып табылады. ҚР Президентінің 2024 жылғы Жолдауында ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу және сақтауды сапалы деңгейге көтеру «мемлекет үшін стратегиялық міндет» деп нақты атап айтылды.Сонымен қатар, елімізде өндірілетін бау-бақша өнімдерін инновациялық жолдармен сапасын халықаралық сұранысқа келтіріп сыртқы елдерге экспорттауға жеткізу қазіргі заманымыздың талабы. Бау-бақша дақылдарын өсіретін негізгі өңірлер: Түркістан облысы 59%, Жамбыл облысы 19,7%, Қызылорда (6,9%) өсіріледі. Қазақстанның осы өңірлерінің шаруа, фермер қожалықтары мен жеке кәсіпкерлері өткен 2024 жылы бақша, жеміс-көкөніс дақылдарының рекордтық өнімін алды, бірақ оларды жергілікті жерлерде толық өңдеуге және сақтауға мүмкіндікшілері болмады. Осыған байланысты мақалада шешу жолдарын қарастырып үсынып отырғанымыз жылжымалы күн кептіру қондырғысын пайдалануын негіздеу болып табылады. Ол бақша және жеміс-көкөніс дақылдарын бастапқы өңдеудің инновациялық тәсілдерін қолданатын жылжымалы күн кептіру қондырғысының жүйелерін пайдалануын қарастырылады. Қондырғы күн энергиясымен жұмыс істейді, бұл экономикалық бағалау көрсеткендей, дамыған технология фермалар үшін қол жетімділігі мен тартымдылығын арттыра отырып, қайта өңдеу шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Үсынып отырғанымыз күн энергиясын және инновациялық тәсілдерді пайдаланатын жылжымалы кептіру қондырғысын әзірлеу, ол бақша және жеміс- көкөніс дақылдарын, сондай-ақ шалғайдағы мал шаруашылығы өнімдерін алғашқы өңдеуді жұмыстарын жақсарту мен сақтау үшін маңызды бағыт болып табылады.

1. The chemical composition of melon seeds [Electronic resource]. http://www.activestudy.info/ximicheskij-sostav-semyan-dyni/. Date of the application: 15.09.2021 (In Russ.)

2. Изтаев А., Искакова Г. К., Якияева М. А., Изтаев Б. А., Уйкасова З. С. Исследование физико-механических свойств, химического состава и безопасности дыни сорта ««Торпеда»» // Пищевая промышленность. 2021. № 11. С. 88–91.

3. Умбеталиев Н.А., Күзембаева Г.К., Күзембаев Қ., Маханов М., Шамбулов Е.Д.,. Оралбаев С.Ж, Сыдыкбаев Ж.Т. Қауынды қайта өңдеу жолдарын онтайландыру [Мәтін] // Механика және технологиялар / Ғылыми журнал. – 2024. – №3(85). – Б.64-75.

4. Umbataliyev,N., Smailova, G., Toilybayev, M., Sansyzbayev,K., Koshanova, S., Bekmukhanbetova, S. Optimization of the technological process of threshing combine harvester. Vol. 4 No. 1 (124) (2023): Engineering technological systems Eastern-European .Journal of Enterprise Technolo-gies, 4 (1 (124)), 104–117. doi: https://doi.org/10.15587/1729-

5. Адмаева А.М., Медведков Е.Б., Б.Е.Еренова.Технология продуктов на основе дыни: Монография / - Алматы, 2015, 393с.

6. Еренова Б.Е. Научные основы производства продуктов на основе дыни: дисс...докт.техн.наук: 05.18.01.- Алматы 2010.- 389 с.

7. Aktaş M. и др. Analysis of drying of melon in a solar-heat recovery assisted infrared dryer // Solar En ergy. 2016. Т. 137. С. 500–515.

8. da Silva G. D. и др. Pretreatments for melon drying implementing ultrasound and vacuum // LWT Food Science and Technology. 2016. Т. 74. С. 114–119.

9. Груданов В.Я., Бренч А.А., Пашкова Е.С. [и др. ] Переработка сельскохозяйственной продукции: учебное пособие / - Минск: БГТУ, 2017.-196 с.

10. Коломейченко В.В. Растениеводство/Учебник. — М.: Агробизнесцентр, 2007. — 600 с. ISBN 978-5-902792-11-6.

11. Ергалиев Ж.Т., Умбаталиев Н.А. Әмбебап гелиокептіргіш қондырғысының негіздеу.Алматы технологиялық университеті./Жас ғалымдардың «ғылым. білім. жастар» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. 198-200б. 25 сәуір 2024 жыл, Алматы, 2024.

12. Остонакулов Т.Э., Тилавов Х.М., Амантурдиев И.Х. Ковун навларининг куритишга яроклилиги. «0‘zbekiston qishloq xo‘jaligi» журнали Тошкенг - 2018. 10. -Б . 31-32.

13. Остонакулов Т.Э., Тилавов X.M. Ковун навларини устириш ва куритиш технологиясини такомиллаштириш. // Тошкент, Навруз, 2019. - Б. 144. (Монография).

14. Тухтаев Ш.К. [и др. ] Исследование изменения влажности сортов дыни при ИК-конвективной сушке // Universum: химия и биология : электрон. научн. журн. 2020. 11(77).

15. Умбаталиев Н.А., Кузенбаев К.К., Абдукаримов С.А., Жеңіснұр Т. Қауын өнімін сақтау және өңдеу жолдары. /«Тағам, жеңіл өнеркәсіптері мен қонақжайлылық индустриясының инновациялық дамуы» халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары 24 қазан 2024 жыл. Алматы,2024. 55-57 б.

16. Ергалиев Ж.Т.,Умбаталиев Н.А. Обоснование и разработка гелиосушилки для сушки плодовых и : огородных культур. Исследовательская инициатива - 2024 /сборник статей Международного научно- исследовательского конкурса (19 июня 2024 г.). — Петрозаводск : МЦНП «НОВАЯ НАУКА», 2024. с.101- 106.

17. Горб Н.Н., Денисова О.А. Результаты многолетних исследований крымской опытной станции садоводства в вопросах хранения и переработки плодово-ягодной продукции. //Биология растений и садоводство: теория, инновации. 2023;(3 (168)):35-48.